PULI SA SADIRI

Hali sa bitis,
Tsinelas.
Sapatos na nilumaan.
Sadiring sapatos na binakalan.

Pribadong eskwelahan.
State University.
Nakitugdon sa mga damulag.
Nagsurat.Naggibo nin mga ngangalasan.
Inumaw.Inupakan.Linamag kan peryodiko.
Nagkatono an boses. Maski talsik kan liwoy inuumaw.

Alagad siisay man inin mga paraupak?
Mga darakulang tawo. Maghapon an siko
nakapamugtak sa lamesa. Pinalipot na
duros an hinahangos maghapon.
nagmumuda an mga pangaran kan sulot.
marikas na nagbubulos an mga gadgets.
mapuputi an mga daphan.
minsan sana nakatsinelas sa publiko
kan si jess magadan.

dangan man papatubudon an sadiri
nagsisirbing bolanos sa banwaan.
arin an banwaan mo?

USIPON-EROTIKO

SIXTO

Olag Pequeno, Circa 1970

Nagdadaralagan sinda Pay Caloy, an kagsadiri kan kuprasan na nasusulu. Kasibut man si May Silay na nagbubumba sa gripu huli ta iyu sana ini an pinakaharaning makukuanan nin tubig.

Si Reynante man, katabang sa pagkupra, duminalagan sa haraning bubun asin duman nagdadalidaling buwelta, nagbabagtas sa kabungkukakanan tanganing maagapan an nagkakalayu nang papag kan sunadan kan lukad. Iyu man idtu an pagagi ni Sixto na tagaaradu kan tanuman ni Pay Caloy.

Igwang kabayu si Sixto asin marikas kaining nasapwat an duwang baldi asin marikas ining nakamanihu kan saiyang kabayu pasiring sa bubun asin marikas man ining nakakabalik tulus huli ta namansu kaini an saiyang kabayu. Sarabi ngani kan mga taga-Codong, si Sixto asin an kabayu kaini saru sana an pagisip.

Matanus an kaisipan ni Sixto. Alistu. Binasa niya tulus an mga dai pa nasusulung mga lukad dangan isinunud an mga naduktan na nin kalayu.

” Kun dai ka nag-abut Sixto tibaad pati si Reynante naiiba ku na sa sunadan nin mga lukad.” Ulay ni Pay Caloy.

Nagpipilingpiling si Reynante sa gilid.

“Kawasang bantay sa kuprasan tusmag! Usmak na!” Surug man ni May Silay.

Dai nakakagirung si Reynante.

Nakangirit sana si Sixto. Nagiirumirum sa sirang kan saldang an maitum kaining hawak na maririsa mung aki pa nagkahirignit na an laman, ugat asin kublit kan Agtang ini.

“Reynante, anung marhay?” Haput ni Pay Caloy.

“Pakarhayun ku pu an kuprasan asin aatupan an parting nasulu asin pakarhayun an nalinas na tanuman nin bungkukan.”

“Anu pa?”

“Pasensiya na tabi Pay Caloy. Supug na tabi akung magbuwelta sa trabahu huli sa…”

” Arin an inut mung gigibuhun? Tibaad pati sa simbag mapasala ka pa?” Sabi ni Pay Caloy.

“Pakarhayun an kuprasan dangan magpaaram.”

“Buntul, muya mu?” namumurula si Pay Caloy sa kaanggutan.

” Mapaaram na pu lugud aku. Dispensar tabi.” Dangan nagdadalidali nang huminali si Reynante.

Nagyayamutam sa kaanggutan si Pay Caloy na buminirik pasiring sa tablang harung na mga sanggatus na lakad an rayu sa kuprasan. Nasapuyung kaini an ataman na ukay na nakakulambitay sa balkun.

Nahawas na ni Sixto an mga lukad sa paagi kan pala. Iyu ini an saru sa mga kabatiran ni Sixto. Marikas ining maghiru. Garu ini paglung. Sarung hugmuk, dakulun na ituk an nahahaman.

Si May Silay man nagpuun nang suruwayun an mga lukad lain sa mga natutung asin kinakaris kan kutsilyu an mga sulu asin pwede pang mapakinabangan.

Dangan si Sixto man nakasakat na sa sarung niyug asin nagtatabtab nin palapa na gagamitun na panatup.

Pagbalik ni Pay Caloy, kaputkaput na kaini an paburitung lalung na ipinagpipriparar na ipuruk sa banwa sa mga pasultadahan.

Si Sixto nagpupuun nang magsalasala nin dahun niyug na pansangli sa nasulu.

Mantang binubugahan ni Pay Caloy an manuk nin asu hali sa sigarilyu kaining Matamis. Mandiitdiit minakuspa.

“Si Reynante kun sa manuk, anas bulang! Pwe!” Dai pa giraray nahihiranan si Pay Caloy.

“Tanu man tabi, Pay Caloy? Haput man ni Sixto mantang garu kaligak an kamut sa rikas sa pagsalapid kan mga langkuy.

” Matarum an bulang alagad dai tataung pumuruk. Nagu sanang tais kan saiyang bulang an ipagsusulit!”

Sabi man ni May Silay: ” Panung dai tungkaun, kun banggi namamatangaan diyan sa tindahan ni Warawara. Dai man ki planung bumakal o makikawat nin dama sa mga tambay sa tindahan kundi nangingiturugan na matanaw an buhuk ni Salome.”

” Raut sa babayi an diputa! Pwe! Daing buyu daing puti, lapa pa an bunga! Ipagkakayu!” Si Pay Caloy.

” Si Salome pu idtung napapabaritang nilugusan kan si mga kairibahan niya sa Manila kaya nagpuli digdi?” Haput ni Sixto.

” Nilugusan o nagpalugus? Dai ta aram ta mala nganing dai nagluluwas sa harung ta an dangug ku ki Pading Warawara, dakula na an tulak.” Sabi ni Pay Caloy.

” Nakatingag man ki ina niya.” Sabi ni May Silay.

Nagngangalas si Sixto. ” Buut mu pung sabihun May Silay…”

” Ay, mayu ka pa digdi kan magmilaru an agum kaiyan ni Warawara. Tibaad pa ngani maanggutan pa iyan kan simbahan ta arugarug ki Birhen Maria, nagbadus sa dai nabibistung ispiritu.”

” Na iyu man nasusug na dalan ni Salome. Kaya inin si Reynante, mawut na magin ikaduwang Warawara digdi sa Olag Pequeno. Mga parasungku sa kapilya ni San Jose.” Tapsuk man ni Pay Caloy.

” Dai ku tabing gayu nasasabutan an mga santo.” Si Sixto patapus na sa pagtagubang kan atup na napilwakan kan kalayu.

” Hari mu na pagbistuhun an mga santo Sixto, ta maribung sa payu an mga siring. Kulibat ku palan sain ka diyan nakaistar sa Sugitan?”

“Duman sana tabi Pay Caloy sa harani sa abaga kan salug.” Sabi ni Sixto.

“Tutuu man an mga isturya na hali ka sa tuktuk kan Isarog bagu ka naparabay digdi sa Codong?” haput ni May Silay mantang nagbabalad na ini kan si mga nabasang lukad. an mga lukad garu mga puting burak kan duut sa daga na nagsasalud nin ambun.

” Hali tabi aku May Silay sa bukid nin Asog bagu pa iaalaw an mga Agta sa lugar mi pasiring sa ibaba nagiskusar na akung maghali kaiba kainin ataman ni apay na kabayu.”

“Dangug ku sa mga aking nagkakararigus sa Sugitan na nakaistar ka daa sa sarung kahuy nin ugub asin an saimung harung tinarakid na dahun na garu istaran nin hamtik o putyukan?” Haput man ni Pay Caloy.

Dai tulus nagsimbag si Sixto. “Igwang pusug na kahuy nin ugub sa may salug nin Sugitan.”

“Bakung marhay istaran an dahun. Ipinaglalayug nin lamabang marikas na durus na umabut.” Sabi man ni Pay Caloy

“Nya, bayaan ku nguna an ulay nindung duwa ta masapna na akung pangudtuhan. Digdi ka na mangudtu, Sixto.” Sabi man ni May Silay.

“Masupug man tabi May Silay. Maarahit na sana tabi ako nin bayawas duman sa langtad.” Sabi ni Sixto.

” Sakup mi pirmi nin pangudtu si Reynante. Ngunyan na ika na an sangling bantay sa kuprasan tuudun mu na an sadiri mu na digdi magkakakan nin pangudtu, Sixto.” Sabi ni Pay Caloy.

” Siisay na tabi an maasikasu kan tanuman nindung mani asin kamuti?”

“Papatugunan ku atyan si Mading Antang na si Reynante na an magsangli sa trabahu mu sa langtad. Marhay idtung duman siya sa harayu sakuya ta tibaad matigbas ku an lilintian na idtu.” Sabi ni Pay Caloy na nakakaapat nang lalung na nahapiyap asin nabugahan.

Nagsasangli na man nin salug kan sunadan nin lukad si Sixto gamit an pinatistis na kahuy na nakatambak sa gilid kan kuprasan.

” Marhay ngani ta dai pa kinukua ninda Coling an mga pasaging iyan.”

” Aanuhun kuta daa ini tabi Pay Caloy?”

” Dangug ku gigibuhun panalgan an mga pasaging iyan kundi sanang dai pa gayud sintabung pambayad sa panday kaya dai pa napupuunan an pagpatugduk.”

” Tanu ta kaipuhan pa nin panday?”

” Kawasang nasubrahan adal an magturugang na iyan. Lapis sana an napugulan kan mga kamut bakung lagadi o martilyu. Kaya kaipuhan pirmi nin ibang tawu tanganing makumpli an gibu kan Diyos.” Pitung lalung na an nagibuhan nin ritwal ni Pay Caloy.

Tigluluwas na man ni Sixto an mga nadumug na abu sa kuprasan dangan nagaraw nin kalayu sa dapugan ni May Silay. Kan magmakut na, nagrabaraba an mga alang na palapa na sinulan ni Sixto, Nagmamasid sana si Pay Caloy sa Agta.

Nagapud na si May Silay tanagning magpangudtu. Pariburibu si Sixto ta dai tuud maglaug sa harung. Maski kan pinatukaw na ini sa bangku sa atubang kan halabang lamisakun sain nakaluwag an gulay na ugub asin sinapnang igwang hamut nin pandan na ugali nang isalat ni May Silay pag nagpapaunug.

“Kumua ka na sang malutu asin panira Sixto. Kun iyu mung uyun, duman ka na sana magkakan sa kuprasan.” Sabi ni Pay Caloy nanarisa si Sixto na hustu na sna an pagalangan. Dagus kuminuang dahun si Sixto sa luwas asin linubluban sa mainit nang dapug na tulus man linuwagan ni May Silay.

“Hustu na tabi, may Silay.”

“Dugangan mu sana. Marhay an pamayu kan basug na tawu.” Sabi ni Pay Caloy.

Naghuyum sana an Agta.Nakahuyum man si Pay Caloy.Kun pirang beses napadiyosmabalos si Sixto. Alagad sa mata kaini maririsa na haluy na ining naghihidaw makanamit nin malutu.

Pagkahali ni Sixto, ulay ni Pay Caloy: ” Dai lamang sa gigis ni Sixto si Reynante.”

“Mahigus talaga an mga Agta.” Ulay man ni May Silay.

Pakapangudtu, nagsulitaryu nin baraha si Pay Caloy mantang si May Silay man nagbabahug nin mga idu asin mga ikus kan mga tadang malutu.

Nagpaaram si Sixto na mapasiring nguna sa langtad. Pagbalik ni Sixto, nasiripan kaini na nakahigda pa sa bangko si Pay Caloy. Duminagus ini sa gilid kan tinampu asin nakidalan nin tilibisyun sa harung ninda Oyet. Tulung harung pa sana an igwang tilibisyun sa Codong saru na digdi si Oyet. An iba, pirang kilumitru an rayu. Daing kulur an tilibisyun asin kun minsan garu ini radyu. Igwang tanug, daing ritratu. Kun magkaritratu man, kadakul na naghihikulhikul na gira na ulay kan mga paradalan na nananalian, palna daa an balaw. Kadakul nakikidalan duman kun udtu. Nasilag man ngani duman ni Sixto si Reynante. Tilibisyun pa sana kaidtu an babayuti.Ugma na si Sixto makasirip nin tilibisyun maski kadikit sanag minutu. Garu namit sa pagkakakan na dai pa lamang natatanaan. Daing pinipili nin dalanun. Maski anu dinadalan.Makuspa na sana kun maati. Pagmahali na si Sixto asin tutuyawun kan mga twu kun masain na, saru sana an simbag ni Sixto: ” Igwang darang pulut sa mata an pasali.”

Nagbuwilta na siya sa kuprasan ni Pay Caloy. Pinala an mga abu hali sa sinulan na palapa asin ibinugtak sa aluminyum na palanganang raut dangan itinambak sa laug kan kuprasan pansalida sa nadumug na abu.

” Dukutan na daw iyan sa laug Sixto? Garu baga diyan natipun si tubig na ibinubu ta kasubagu?” Ulay ni Pay Caloy na nagpupuun na man na isirung an mga manuk.

“Dadamagan ku tulus Pay Caloy tanganing madangdang an paranggilid.” Kan marisa ni Sixto na nagkulur asul na an asu na naglalagbas sa atup kan kuprasan nagpaaram na ini ki Pay Caloy na ibalik an mga lukad sa agunan. Naguyun si Pay Caloy asin nagpuun na man ining isirung an mga manuk sa mga lauman. Si Sixto man nasa ibabaw kan agunan asin sinasarama an mga lukad. Kan mahiling kaining luto na an lukad, biningkagan an kalayuasin nagpaaram ki Pay Caloy na maduman nguna sa langtad tanganing tapusun si pagsurud kan tanuman nin kamuti na nakatalaan na tanuman sa masunud na ladaw kan mga dayung paratanum. Itinatandan kaya an pagtanum sa tulung iktaryang tanuman nin kamuti. Aram ni Sixto na kaipuhan matapus an saiyang araduhun na kabangang iktarya pa dangan magsinarum ta igwang paliyun na gigibuhun duman si Pay Caloy atyan.

Madali nang mawara an saldang kan mabwelta si Sixto asin pinaisi ki Pay Caloy na andam na an tanuman nin kamuti. Pagkababa sa kabayu tulus inin nagsakat sa sunadan tanganing matiun kun maliput na an lukad. Nahiling niya si Pay Caloy na naghius nin sundang asin nagbagtas sa dalan pasiring sa langtad. Nagpuun na man siyang pala kan mga lukad asin kan maubus na ining maibaba na nakasaku na, ikinamada ini sa gilid. Sampulung kusturang saku an nahamanan kan lukad. Ipipisar ini sa banwa sa sunud na aldaw.

Nagsisinarum na kan magpaaram na si Sixto ki May Silay. Si Pay Caloy dai pa nakakahapun hali sa tanuman.Tulus na pinaruab ni Sixto an kabayu pasiring sa Sugitan. Kan harani na siya asin nadadangug na niya an hagawak kan salug,pinapundu niya an kabayu. Nagsalinguy sa langtad. Buminaba sa kabayu. Dai pa sana nahaluy yaun na siya sa likud kan mga anahaw na yaun gilid kan kamutihan asin natanaw niya si Pay Caloy na pasiring sa tahaw kan tulung ektaryang tanuman. Hubang plus ini sa ibabaw kan inaradung daga kaputkaput an balagun kan kamuti. Uminukbu si Sixto minsan kagubguban an saiyang napapaiplian. Nagpapasiguru pa giraray siyang dai madukayan ni Pay Caloy. Igwa kayang pagtubud si Pay Caloy na kaipuhan na siya nanggad an mainut na magtanum nin kamuti. An saiyang paliyun, pagtalbung kan inut na balagun, itatalbung man niya an saiyang suluksuguk sadaga dangan hihibunhibunan. Iyu daa iyan an paagi ta nganing  an laman kan kamuti sa saiyang patanuman urug na darakula nalalain sa iba.

Napagisipisip ni Sixto kun itinatalbung man ni Pay Caloy an pisut kaini kun minapatanum nin kamutingkahuy. Nagdaralagan sa hutuk niya an kadakul na ritratu kan tilibisyun. Dai niya aram kun tanu ta igwa siyang namamati nin imbung sa hawak.

Pakamang si Sixto na huminirun pasiring sa saiyang kabayu. Dai mawara sa isip niya an mga inagi ngunyan na aldaw. Mapuputing lukad, naglalaad na kuprasan, bayag na talbung sa daga, kabayung halaba an pisut.

Marikas niyang pinaruab an kabayu pasiring sa salug. Dai lamang siyang pagluba, subagu pa palan siya sinusunud ni Reynante!

Pagabut niya sa Sugitan, dagus na naglubtu asin haluy na nagrurip sa tubig duman sa pinakahararum na libtung. Madiklum na asin sa saiyang maitum na kulur dawa nagliliwanag an bulan sa itaas itatagu pa giraray kaini an hawak niyang huba. Isinablay kani an badu sa sarung sanga kan ugub asin huba ining nagsakat sa sanga pasiring sa saiyang istaran–mga dahun na tinarakid nin pirang saknib asin an pinakasalug kaini sinalapid na mga langkuy kan palapa.

Nakilaghanan si Sixto kan mahiling niyang igwang nagsabrit nin liwanag sa laug kan saiyang istaran. Nahiling niya sa laug kan harung niya si Reynante, huba man asin nakatukaw sa higdaan kataid kan nilabunan na bungkukan. Nakahiling ini saiya.

“Samaan ta ining bungkukan.” Ulay ni Reynante.

Dangan pinalsuk an ilaw.

Sa ibaba kan halangkaw na kahuy nin ugub naglalakaw parayu si Pay Caloy. Nagraramuramu.

“Nagiistar man nanggad an Agtang ini sa dahun. Sa dahun…”

Wakas

CODE RED

CODE RED

 

Ni Buboy Aguay

 

 

 

Simbigat ng bitbit kong laptop ang bigat ng aking 

 

ulo ngayon habang sakay ng jeep pauwi ng 

 

Concepcion Grande. Maraming hindi natapos na 

 

usapin ngayon na dapat ay matagal nang 

 

naikonsidera ng aking mga abogado. Ito ang 

 

dahilan kung bakit hindi ako matuloy- tuloy sa 

 

plano kong umalis ng Bikol at subukan ang  city 

 

life. Nais kong ibenta ang kalahating bahagi ng 

 

island na minana ko sa namaalam na huling 

 

kamag-anak. May buyer na. Mahigit 200 million 

 

pesos. Malaking pera. Malaking problema.

 

 

 

Nais kong makawala sa maraming usapin. Kaya medyo 

 

narindi ako nang sa gawing kaliwa ko ay may 

 

tatlong maiingay na babae na hindi magkamayaw sa 

 

pagpapalitan ng kuro hinggil sa 4Ps na programa 

 

ni Pangulong Noynoy. Sa kanan naman ay nag-aaway 

 

ang isang tibo at isang babae. Ibinaling  ko ang 

 

mata sa unahan. Hindi ko naibigan ang simoy ng 

 

hangin. Ipinihit ko ang ulo sa hulihan. May 

 

dalawang motorsiklong lumitaw sa frame ng aking 

 

paningin. Humaginit ang mga ito. Nakipaggitgitan 

 

sa jeep. Mabilis na sinundan ko ng tingin sa 

 

unahan. Biglang preno ang driver ng jeep. Tila 

 

may sumabog o pumutok. Sigawan ang mga pasahero. 

 

May nagpasirko-sirko ang motorsiklo sa unahan. 

 

Tumilapon ang dalawang sakay. Nagkagulo ang mga 

 

tao. Babaan kami sa jeep. Ang pinakaunang pumasok 

 

sa isip ko ay tumalilis sa lugar. Ayokong 

 

makakita ng dugo.

 

 

 

Mabilis akong lumusot sa mga tao patungo sa 

 

unahan ng aksidente. Sigurado, kung sa likuran 

 

ako aabang ng masasakyan ay maiipit ito ng 

 

trapik. Nasa ganoon akong pagkukundisyon ng isip 

 

nang biglang tumayo ang isa sa mga  sakay ng 

 

motorsiklo. Pasuray-suray itong napatayo at pilit 

 

na kinakalas ang helmet na suot. Sigawan ang mga 

 

tao nang maalis nito ang helmet at sumirit ang 

 

dugo mula sa ulo ng lalaki. Biglang nagkalkula 

 

ang utak ko sa mga nakapalibot na tao. Naghanap 

 

ako ng maaring makatulong. Pawang usyusero ang 

 

naroon. Walang inisyatiba.

 

 

 

Hindi ko gaanong naunawaan ang nangyari. Biglang 

 

umikot ang aking paningin pagkakita ko sa 

 

lalaking literal na naliligo sa sariling dugo 

 

mula sa sugat nito sa ulo. Nawala ang ingay ng 

 

mga sasakyan at ang sigawan ng  mga tao. Bumilis 

 

ang tibok ng puso ko at sumabay iyon sa mabilis 

 

na kilos ng lahat. Namalayan ko na lamang na nasa 

 

harap na ako ng lalaki. Hinablot niya ang aking 

 

t-shirt at umusal ng mga kataga na ako lamang ang 

 

makakaunawa.

 

 

 

Hinablot ko ang towelet sa likuran ng bulsa nito 

 

at agad na itinapal sa sugat nito sa ulo. Mabilis 

 

na nabasa ng dugo ang twalya. Doon nawalan ng 

 

ulirat ang lalaki. Nasalo ko ito bago bumagsak. 

 

Tiyempo, may pulis na nakamotorsiklo ang biglang 

 

dumating sa lugar ng aksidente.

 

 

 

Bigla kong binuhat ang lalaki. Mabilis kong 

 

itinakbo patungo sa pulis. Akmang bababa pa sana 

 

ang pulis ngunit nabasa niya ang laman ng utak 

 

ko. Iniangkas ko ito  sa gitna at mabilis na 

 

pinaharurot ng pulis ang sasakyan.

 

 

 

“Mas malapit ang St. John Hospital,” wika ng 

 

pulis.

 

 

 

“Sa klase ng sugat nito, kakailangananin niya ang 

 

kumplikadong life support system,”sabi ko.

 

 

 

Biglang kumambyo ang pulis. Alam ko, patungo 

 

kaming Mo. Seton Hospital.

 

 

 

Inilabas ko ang cp sa gitna ng paghihinimbang sa 

 

bagsak nang katawan ng lalaki. Kinontak ko si 

 

Mitch na head nurse sa ospital na iyon.

 

 

 

“Hi,  Miguel, napatawag ka?”

 

 

 

“Code red.”

 

 

 

Biglang nawala ang lambing sa boses ni Mitch.

 

 

 

“Ikaw? Iba?”

 

 

 

“Iba.”

 

 

 

“Doktor ang kailangan mong makausap. Tamang-tama, 

 

narito si Dr. Sadsad.”

 

 Si Dr. Adrian Sadsad ay kaibigan naming doktor. 

 

Napakaseryosong tao.

 

 

 

“In 5 minutes nasa ospital na kami,” sabi ko 

 

kaagad nang ilipat ni Mitch ang phone kay Adrian.

 

 

 

“Ano ang kundisyon ng pasyente?” Si Adrian.

 

 

 

“Limang minuto na ang nakakalipas nang magpass 

 

out siya. Motorbike accident. Mukhang na hit pa 

 

ng dalawa pang vehicles. Nakahelmet pero may 

 

sugat sa ulo. May nakatapal na towel sa sugat 

 

pero hindi sapat. Patuloy na nilalagyan ng 

 

presure kaso motorsiklo rin ang sasakyan namin. 

 

Hindi mapermanente ang pressure na inilalapat sa 

 

sugat.”

 

 

 

“Kilala mo ba ang pasyente, Miguel?”

 

 

 

Hindi ako kumibo.

 

 

 

Hindi niya inulit ang tanong.

 

 

 

Parang isang  iglap lang ang mga pangyayari. Agad 

 

na ipinasok sa emergency room ang pasyente. Ako 

 

naman ay nagbigay ng statement sa pulis. Kakaiba 

 

ang kilos ng pulis. Maya-maya ay napansin ko na 

 

lamang ang sarili ko  sa waiting area sa labas ng 

 

emergency room. Punong-puno rin ako ng dugo at 

 

hindi pa rin ako makapaniwalang kanina’y sinabi 

 

ko sa sariling ayaw kong makakita ng dugo. 

 

Mabilis na kinokontra ng isip ko na pagsisihan 

 

ang ginawa kong pagtulong  doon sa tao lalo na 

 

kapag bumabalik sa isip ko ang sinabi nito habang 

 

hablot ang t-shirt ko.

 

 

 

Dalawang oras na siya sa operating room wala pa 

 

ring lumalabas mula rito. Iniabot sa akin ni 

 

Mitch ang ilang personal belongings ng pasyente 

 

ngunit walang ibinigay na kundisyon ng pasyente.

 

 

 

Maya-maya ay may mga nagdatingang mga kabarkada  

 

kasama ang isang naghihisterikal na  matandang 

 

babae na mula sa aking pandinig ay tiyahin ng 

 

pasyente. Jourdan ang pangalan ng pasyente. Hindi 

 

ko natandaan ang tawag sa tiyahin.  

 

 

 

May lumabas na isang doktor mula sa operating 

 

room. Sabik na nag-abang ng balita ang mga bagong 

 

dating. Narinig kong hinahanap ng doktor ang 

 

kamag-anak ng pasyente. Naisip ko big deal na 

 

ito. Agad na itinuro ng isang kabarkada ang 

 

tiyahin.

 

 

 

“Hindi po kayo. Iyon pong naghatid dito sa 

 

pasyente.”

 

 

 

 Pilit kong isiniksik  ang sarili ko sa aking  

 

sarili dahil wala naman akong makublihan. 

 

Namataan ako ng doktor.

 

 

 

“Hindi ba ikaw iyong naghatid dito sa pasyente?”

 

 

 

Akmang lalapit ang doktor sa akin nang bigla ako 

 

nagsalita.

 

 

 

“Hindi po ako kamag-anak ng pasyente. 

 

Nagmagandang loob lamang po akong dalhin siya sa 

 

ospital dahil nandoon ako sa pinangyarihan ng 

 

aksidente.”

 

 

 

Hindi ako sigurado kung tama ang ang mga sinabi 

 

ko pero sa buka ng unang bahagi ng mga sinabi ko 

 

ay nais kong makaiwas sa kung ano pa mang malapit 

 

na involvement sa mga pangyayari pero nang 

 

mapansin kong tila nakakita ng anghel ang mga tao 

 

matapos nilang pakinggan ang sinabi ko, doon ko 

 

naramdaman na nagkamali ako dahil mukhang 

 

inihulog ko ang sarili ko sa mas malalim pang 

 

pakikisangkot.

 

 

 

Maagap ang doktor. 

 

 

 

“Nais ko lamang papirmahan sa malapit na 

 

kamag-anak ang mga papeles na ito na nagsasaad na 

 

pumapayag kayong kabitan ng respirator ang 

 

pasyente.”

 

 

 

“Ano yon? Para saan iyon? Hindi ko alam iyon.” 

 

Mabilis na iwas ng tiyahin.

 

 

 

“Ang respirator po ang nagiging pansamantalang 

 

hininga ng pasyente. Dumaan po siya sa maselang 

 

operasyon at nasa mababang porsyento pa rin ang 

 

kakayahan niyang magsurvive. Ang respirator ay 

 

isa lamang sa mga medical gadgets na kailangang 

 

ikabit sa kanya kung nais pa nating umasang muli 

 

siyang magigising sa kabila ng damage sa kanyang 

 

utak.” 

 

 

 

“Diyos ko.”

 

 

 

“Kailangan po ninyong pirmahan ito dahil kayo ang 

 

malapit na kamag-anak ng pasyente.”

 

 

 

“Ha?! Nangangahulugan ba iyan ng gastusin?”

 

 

 

“Five thousand per day ang respirator at maaring 

 

humigit pa kapag may komplikasyon ang pasyente.”

 

 

 

“Diyos ko.” Nagsimulang magkwenta sa utak ang 

 

matanda. “Kailangang hintayin natin ang mga 

 

magulang niya at kapatid na nasa Maynila. Hindi 

 

ninyo naitatanong, si Jourdan e…” May plano 

 

sanang mag nostalgic short story telling ang 

 

matanda sa doktor ngunit sumabad kaagad si dok.

 

 

 

“Kailangan po nating umaksyon nang mabilis kung 

 

nais nating maisalba ang pasyente.”

 

 

 

“Wala akong kakayahang…”

 

 

 

Nakisabad na ako.

 

 

 

Maari po ba akong pumirma?”

 

 

 

“Ikaw ang nagdala sa kanya rito kaya kahit na 

 

hindi ka kamag-anak ay may karapatan kang 

 

i-authorize ang paggamit ng respirator sa 

 

pasyente.”

 

 

 

Pinirmahan ko kaagad habang nakamasid ang lahat 

 

sa nangyayari. Pagkaalis ng doktor ay para akong 

 

pinutakti ng tanong. Sobrang appreciation ang 

 

inani ko sa mga kabarkada ni Jourdan. Hindi ko 

 

alam kung tamang pakinggan kong lahat ang mga 

 

sinasabi nila pero talagang hindi lamang ako 

 

makahanap ng excuse para makaalis na rin tutal 

 

andito na ang kanyang tiyahin na maaaring 

 

mag-asikaso.

 

 

 

Ipinakilala sa akin bigla ang  girlfriend ni 

 

Jourdan at sinabi ng kanyang tiyahin na 

 

kailangang makilala rin ako ng mga magulang  ni 

 

Jourdan at mga kapatid nito.

 

 

 

“Kaya huwag ka munang aalis  dahil  natawagan na 

 

ang mommy ni Jourdan pati ang kapatid nitong 

 

doktor na nasa Amerika. Lilipad sila papuntang 

 

Bikol sa pinakamalapit na flight schedule.”

 

 

 

Patay. Sa loob-loob ko, mukhang kailangan ko ng 

 

makaisip ng magandang paraan upang

 

makatakas sa kinasangkutan kong ito.

 

 

 

“Mawalang galang na nga po. Pero hindi pa po ako 

 

nakakauwi ng bahay at mag-aalas diyes na po ng 

 

gabi. Hindi pa rin po ako nakapagpapalit ng 

 

damit, punong-puno pa po ako ng dugo.

 

Nasa ganoon akong pagpapaliwanang nang lumabas  

 

si Mitch, ang head nurse na kaibigan ko.

 

 

 

“Excuse me po sandali, kailangan ko po si Miguel 

 

sa opisina.”

 

 

 

“Miguel? Miguel pala ang pangalan mo. Isa kang 

 

hulog ng langit, Miguel.” Narinig kong sinabi ng 

 

tiyahin habang hila-hila ako ni Mitch  palayo sa 

 

mob ng mga usyusera.

 

 

 

“Thanks friend.”

 

 

 

Tuloy-tuloy kami sa nurse station patungo sa 

 

isang private room at itinulak ako sa loob ng 

 

shower room.

 

 

 

“Rape ba ito. Alam mong hindi ako pumapatol sa 

 

kaibigan.” Sabi ko.

 

 

 

“Ulol. Maglinis ka ng katawan.”

 

 

 

“Ayoko sa bahay na. Tuyo na rin naman ang mga 

 

dugo. At alam ko wala kang extrang damit dito at 

 

kung meron man, hindi mo ipapahiram sa akin dahil 

 

magmumukhang mas bagay akong maging nurse kaysa 

 

saiyo.”

 

 

 

“Promise. Merong damit na nakalaan saiyo.” Sabay 

 

sara ng showeroom.

 

 

 

Wala akong magawa kundi sumunod. Naghubad na ako. 

 

Nagulat na lamang ako nang biglang bumukas ang 

 

door. Nakatuwad ako  sa pinto.

 

 

 

“Ay, punyeta ka. Hindi ba pwedeng kumatok muna?” 

 

sigaw ko.

 

 

 

“Bisita lang ang kumakatok. Ang maybahay ay 

 

adelantada. Pag-aari niya ang lugar. Alam mo yan. 

 

Alam ko yan. Dialogue iyan ng isa sa mga paborito 

 

mong karakter sa sinulat mong nobela. O hayan ang 

 

tuwalya bilisan mo at may isasalba kang buhay.”

 

 

 

Isinarang muli ang shower room.

 

 

 

“Bilisan mo riyan. Ten minutes.”

 

 

 

“Sobra to. 30 min.”

 

 

 

“8 minutes.”

 

 

 

“Fifteen.”

 

 

 

“Five minutes.”

 

 

 

“Siya. Siya, ten minutes.”

 

 

 

“Eksaktong ten minutes. Bubuksan ko ang shower 

 

room.”

 

 

 

Ganoon namin ini-exercise ang pagiging 

 

palengkera. Para na kaming magkapatid ni Mitch.  

 

Bata pa kami nang planohin kong hindi mag-asawa. 

 

Si Mitch naman kahit dati na siyang mataba ( 

 

bawal ang salitang obese sa usapan) nangarap 

 

siyang maging seksing-seksi ang katawan, maging 

 

beauty titlist at makapangasawa ng kanyang 

 

dreamboy na knight and shining armor  na prince 

 

charming.

 

 

 

Mahigit 10 taon na ang nakalipas, hindi pa rin 

 

siya pumapayat at bawal pa rin ang salitang obese 

 

sa aming magkakaibigan. Hindi pa rin siya 

 

nakapag-aasawa at ang tanging nanligaw sa kanya 

 

ay ang patpating anak ng tsekwa na naging 

 

konsorte niya sa Santacruzan na kaya nanalo si 

 

pintsik eh hindi dahil sa sungal niyang ngipin 

 

kundi sa umaapaw niyang pera sa money contest. 

 

Mula noon ay plano naming hindi na mag-asawa at 

 

nag-usap kami na siya ang bahala sa akin kapag 

 

nagkaroon ako ng kahit na anong karamdaman, mula 

 

sa kati o kagat ng langgam hanggang kanser at mga 

 

aksidente. Koda namin ang code red. Pag binanggit 

 

iyon sa text o call alam na kaagad ang ibig 

 

sabihin–situation is between life and death.

 

 

 

Kaya kanina, sa loob ng ten minutes mula nang 

 

kunin namin ng pulis si Jourdan sa accident 

 

scene, naihanda kaagad  ni Mitch ang lahat na 

 

kailangan within… ten minutes.

 

 

 

Biglang bumukas ang shower room. “Ten minutes na! 

 

Halos magkasabay naming nabanggit ang salitang 

 

ten minutes…

 

 

 

“Hmp. Huwag mo ng itago iyan. Remember ako ang 

 

nagtuli saiyo?”

 

 

 

“Shhh. Sobra ka naman.”

 

 

 

“Sssh sobra ka naman… sus, kunwari pa ito. Oo na. 

 

ikaw na ang pamintang Totoy Mola…. O ayan ang 

 

damit mo.”

 

 

 

“Hospital gown? Bakit? “

 

 

 

Hindi na kuumibo. Tinulungan na akong magbihis at 

 

hawak hawak na naman niya ako.

 

“Psssst ikaw!” Inginuso doon sa nadaanang nurse. 

 

“Iligpit mo nga ang kalat nito sa banyo. Ang 

 

hindi na mapapakinabangan e sunugin.”

 

 

 

“Teka, ang laptop bag ko.  O sige,pati ang laptop 

 

bag niya itabi. Ang laptop sunugin.”

 

 

 

“Hoy!”

 

 

 

“Bilisan mo kasi.”

 

 

 

Tuloy-tuloy kami sa operating room. Narinig ko pa 

 

ang sinabi ng tiyahin ni Jourdan na hanggang 

 

ngayon ay hindi ko pa nakuha ang pangalan “ anong 

 

nangyayari?”

 

 

 

Anong nangyayari, naulit ko sa sarili ko. Hindi 

 

ko namalayan nabigkas ko pala iyon nang malakas.

 

 

 

Sinusuotan na ako ng kung anong mga bagay.

 

 

 

“Lubus-lubusin mo na ang pagtulong sa kanya. 

 

Kailangan niya ng dugo mo. Type AB ka hindi ba. 

 

Kanina na-exhaust na ng ospital ang maximum 

 

amount na pwedeng gamitin sa emergency situation 

 

ng need for Type AB blood. Ikaw na lang ang 

 

pag-asa niya.”

 

 

 

Hindi ako nakakibo.  Namalayan ko na lamang na 

 

nakahiga na ako sa katabing hospital bed at 

 

parang turok ng karayom ang nagpaagaw ng tensyon 

 

ko mula sa nakita kong scenario sa operating 

 

table. Nakabukas ang isang bahagi ng kanyang utak 

 

.

 

 

 

Tama na ang patong-patong na pangyayari ngayong 

 

araw na ito. Sinabayan ko ang unti-unting 

 

paglipat ng dugo ko sa kanya ng isang malalim na 

 

pagtulog.

 

 

 

Kinabukasan natagpuan ko ang sarili kong 

 

nagi-scan ng mga reminders sa aking iPod at lahat 

 

nang iyon ay nai-tag na rescheduled. Mabuti na 

 

lamang pala at naging ugali kong isilid sa mga 

 

plastic envelopes ang mga gamit ko kahit na ito 

 

ay nasa loob na ng bag. Kung nagkataon, ay dagdag 

 

pang problema kung nadupok ang mga papeles na 

 

kailangang ayusin ng aking mga abogado.

 

 

 

Isang bulsa pa ng laptop bag ang hindi ko 

 

nasisilip. Gayon na lamang ang gulat ko nang 

 

makita sa loob nito ang isang wallet na natuyuan 

 

na ng dugo, gusot na isang pahina ng isang 

 

propaganda material hinggil sa anti-mining 

 

campaign sa LaFayette. At isang kwintas na hindi 

 

pa naiimbento ang pawnshop na maaaring 

 

pagsanlaan. Inilatag niya ito sa desk. Naalala 

 

ko, iniabot nga pala sa akin ito ni Mitch mula sa 

 

operating room kahapon.

 

 

 

Ilang buntong hininga ang nakawala muna sa  

 

dibdib ko bago ko nakumbinsi ang sariling hindi 

 

naman masamang silipin ang laman ng pitaka ni 

 

Jourdan.

 

 

 

Maraming ID ng estudyante sa pitaka ni Jourdan. 

 

Iba-iba ang pangalan, iba-ibang eskwelahan, pero 

 

iisa ang larawan. Loko-loko rin pala ito si 

 

Jourdan. Naisip ko. May sandaang buo, singkwenta 

 

at dalawang pirasong benteng papel ang pera sa 

 

wallet niya. Hinahanap ko ang litrato ng 

 

ipinakilalang girlfriend kahapon sa bunton pa ng 

 

ilang tarheta at mga calling cards ngunit hindi 

 

ko makita roon. May namataan akong isang lumang 

 

litrato na black and white na may nakasulat sa 

 

likod ng “I’ll be back to find you.” Nang 

 

titingnan ko na ang flipside ng litrato, biglang 

 

nagring ang cp. Si Mitch.

 

 

 

“Pangatlong beses ng nagconvulsion ang pasyente 

 

mo in a span of 10 minutes. Dumating na ang 

 

pamilya. Ipinadi-discharge siya ng head surgeon 

 

ng ospital for further medical procedure sa ibang 

 

ospital sa Maynila, PGH or St. Luke’s.”

 

 

 

“Kung nandiyan na ang pamilya, bakit mo pa ako 

 

tinawagan?”

 

 

 

“Baka nais mong magpaalam bago siya mamatay. Isa 

 

pa, isuli mo ang mga personal belongings niya na 

 

nasa bag mo.”

 

 

 

“Pahamak ka talaga.”

 

 

 

“Better hurry. Baka hindi mo na siya datnan.”

 

 

 

Kabababa ko pa lamang ng phone nang may bumusina 

 

sa harap ng bahay. Kotse ni Adrian ang nasa 

 

labas. Sumilip ako sa bintana. Sumisigaw si 

 

Adrian.

 

 

 

 “ Come down. You got a life to catch.”

 

 

 

Nakadama ako ng sense of urgency sa mga narinig 

 

ko. Hinagilap ko lang ang mga gamit ni Jourdan sa 

 

ibabaw ng desk at mabilis na akong bumaba. 

 

Nasalubong ko sa may gate ang live-out kong maid. 

 

Pakli ko lamang na binanggit ang  mga katagang. 

 

“Dating gawi, Aling Zeny.”

 

 

 

Ang ibig sabihin noon, siya na muna ang bahala sa 

 

pad ko.

 

 

 

Isang military helicopter ang nakalapag sa ground 

 

ng ospital. Sabi ni Adrian, doon isasakay si 

 

Jourdan para i-lift patungong St. Luke’s. 

 

Ina-arrange ng kapatid  na high ranking official 

 

sa airforce ang sasakyan nito.

 

 

 

Papasok pa lamang ako sa suite kun saan inilipat 

 

ang pasyente ay  naramdaman ko na ang mga mata ng 

 

mga bagong mukha. Tatlong kapatid ni Jourdan ang 

 

nandoon. Si Marcus, ang doktor na sa Amerika 

 

nagpa-practice, si Ernesto, ang opisyal ng 

 

airforce,  at si Aleli, isang abogada. Lahat iyan 

 

ay mabilis lamang na ipinaliwanag ng kanyang 

 

tiyahin na ngayon ko lamang natandaan ang 

 

pangalan. Luz. Bigla akong nagmental note. Luz. 

 

Ilaw. Liwanag. Lucifer. Ewan.

 

 

 

Kakabungad ko pa lamang ng pinto nang makita ako 

 

ng mama ni Jourdan. Iniangat nito ang dalawang 

 

brasong tila naghihintay na dampian ng mga kamay 

 

ko rin. Para akong nabato-balani. Nangilid ang 

 

luha ng matanda. Pumatak ito ng sumayad ang aking 

 

mga palad sa mga palad niya. Hinablot ng matanda 

 

ang mga palad ko at pinisil ito ng mahigpit. 

 

Sapat na iyon.  At ang mga katagang “Salamat, 

 

salamat” ay kalabisan na.

 

 

 

Dumating ang isang patrol car na puno ng military 

 

officer. Agad na pumusisyon ang apat na militar 

 

sa pinto ng silid ni Jourdan. Pumasok ang dalawa. 

 

Pumusisyong tila gagwardiya sa  mismong kama 

 

nito. At nangyari ang lahat nang itong tila isang 

 

kidlat. May isang military officer ang may hawak 

 

ng papeles  at ipinapakita ito sa head ng 

 

ospital.

 

 

 

“Anong kaguluhan ito? Anong nangyayari Ernesto?” 

 

ang mama nila.

 

 

 

“Lumabas nga kayo ng silid na ito.” Sigaw ng 

 

babaing abogado. Sinisigawan nito ang dalawang 

 

military na pumusisyon sa kama ni Jourdan.

 

 

 

‘Sumusunod lamang po kami sa utos.” Sagot ng 

 

isang militar.

 

 

 

“If something bad happen to our patient, I’ll 

 

make sure you’ll go to jail, you bastards!” wika 

 

naman ng doktor. Mabilis na kumilos si Ernesto, 

 

tumawag ito sa cell phone habang kinakausap kung 

 

ano ang pangalan ng opisyal na may hawak ng 

 

papeles na ipinapakita sa head ng ospital.

 

 

 

“We’re just following orders.”  paliwanag ng 

 

officer.

 

 

 

“This must be a mistake.” Naghihisterikal na ang 

 

mama ni Jourdan. “Can’t you see my son is in 

 

coma. What happens with humanity!? So much with 

 

humanity… Nauwi ito sa mga hikbi.

 

 

 

Parehas kami ni Tita Luz. Nakatulos na parang 

 

poste. Hindi pa naiibaba ni Ernesto ang telepono 

 

ay nagring na ang telepono ng military officer. 

 

Pinagmamasdan lamang ni Ernesto ang ekspresyon ng 

 

mukha ng opisyal, lahat ‘yes general’ ang sinabi 

 

nito. Pagkatapos na ibaba nito ang phone ay 

 

matigas ang mukhang hinarap si Ernesto ngunit 

 

lagpas sa mga balikat nito ang tingin ng officer. 

 

 

 

“Let’s go, men.”

 

 

 

Mabilis na kumilos ang mga militar para bumalik 

 

sa sasakyan. 

 

 

 

Hindi inaalis ni Ernesto ang titig sa officer. 

 

“At least, say something to the old woman.” wika 

 

ni Ernesto.

 

 

 

Lumapit ang military officer sa mama ni Jourdan 

 

na kino-comfort ni Aleli, ang abogada,

 

 

 

“I’m very sorry Mrs. Duhaylungsod. There must be 

 

some kind of mistake.” Nag-aalangang sabi ng 

 

officer.  

 

 

 

Nanginginig na tumayo ang matanda. Isang sampal 

 

and dumapo sa mukha ng military officer. 

 

 

 

“So much training for a gentleman!”angil ng 

 

matanda.

 

 

 

Namumulang umalis ang officer.

 

 

 

Ilang anasang pag-uusap ang nangyari na hindi ko 

 

mawari. Napansin kong kalmado na ang mama ni 

 

Jourdan. Iniabot ko sa kanya ang pitaka, kwintas 

 

na hindi pa ipinapanganak ang alahero at ang 

 

isang gusot na propaganda paper.

 

 

 

Agad na kinuha niya sa kamay ko ang papel. 

 

Isinilid ito nang mabilis sa bulsa. Ang kwintas 

 

ay iniabot kay Aleli. Hinawakan nito ang pitaka. 

 

Bahagya lamang itong binuklat at muling isinara. 

 

Ibinalik sa palad ko, habang ipit ko ng mga palad 

 

ko ang pitaka at ipit rin ang mga palad ko ng mg 

 

palad ng mama niya sabi nito sa akin:

 

 

 

“Sa kanya mo iyan ibigay paggising niya. Mangako 

 

ka sa akin Miguel, hihintayin nating magising si 

 

Jourdan sa pagkakahimbing. Mangako ka.” 

 

 

 

Tumango ako. Nahuli ang sagot.

 

 

 

“Opo.”

 

 

 

Mariin niya akong pinisil. Sumilay ang ngiti sa 

 

pisngi nito at niyakap ako. Impit lang pero 

 

parang may sinabi siya habang nasa balikat ko ang 

 

ulo ng matanda.

 

 

 

“You and my son are so much alike by nature.” Nag 

 

reverberate iyon sa isipan ko ng kung ilang 

 

beses.

 

 

 

Umeksena si Mitch. Pinalalabas na ang mga 

 

kamag-anak para ihanda ang pasyente for life 

 

support nito para sa pag-airlift sa kanya.

 

 

 

“Not so fast.” Si Mitch hila na naman ako pabalik 

 

sa kwarto.

 

 

 

“Bakit na naman ba?”

 

 

 

“Have sometime with him.”

 

 

 

“Akala ko ba kailangang i-prepare yan?”

 

 

 

“Kiyeme lang.” Nanduro. “Last chance mo na 

 

marahil ito to see him. Malay natin may milagro 

 

ka.”  

 

 

 

Lumabas si Mitch at  bago isinara ang pinto ay 

 

narinig ko ang mga katagang “ten minutes.”

 

 

 

Parang pelikula. Iyon ang unang pumasok sa isip 

 

ko. Totoo. Unti-unti akong lumapit sa kama. 

 

Unti-unting nagrehistro sa aking pandinig ang 

 

respirator na nakakabit sa kanya. May butas ang 

 

kanyang lalamunan. Nakasemento and kanang paa. 

 

May plaster sa kaliwang rib part na likha ng 

 

isang malaking sugat at nakabenda ang kanyang 

 

ulo. Bahagyang nakangiwi ang kanyang bibig gawa 

 

ng intubation .  

 

 

 

Ngayon ko lamang napagmasdan ang buong mukha ni 

 

Jourdan dahil nang una ko siyang nakita, puno ng 

 

dugo ang kanyang mukha. Ewan ko, pero naisip ko, 

 

nang makita ko ang kanyang mukha, kung pelikula 

 

ito sa utak ko kanina ngayon naman ay biglang 

 

nawala ang mga kamera at mga ilaw.  Ang tanging 

 

maliwanag lamang ay ang kanyang mukha. Dalawang 

 

malalaking nunal sa kaliwang pisngi na naka-mapa 

 

patungo sa sentido, matangos ang ilong, may 

 

bahagyang gapang ng manipis na bigote at balbas. 

 

Maga ang mukha ngunit tila isa siyang taong 

 

matagal ko ng kilala.

 

 

 

Plinano kong kausapin ang sarili ko sa halip na 

 

siya.  Hindi ako makahanap ng salita. Sige na 

 

nga. Kausapin ko na siya. Free speech na to! 

 

Hooo!

 

 

 

“Hi,  Jourdan. Pasensya ka na. Late yata ang 

 

aksyon ko para dugtungan iyang buhay mo. Kita mo 

 

nakarespirator ka at binubuhay lamang ng life 

 

support system . Kung walang pera ang pamilya mo, 

 

walong araw na lang tapos na ang pasiyam mo. Alam 

 

ko, parehas natin sasang ayunan ang disesyong 

 

kabitan ka ng respirator kahit hindi kita 

 

kaano-ano. Dahil sabi mo sa akin nang lapitan 

 

kita sa gitna ng kalsada habang hablot mo ang 

 

t-shirt ko at on bloodbath ka, “kung sino ka man 

 

saiyo ko iniaasa ang buhay ko. Ayoko pang 

 

mamatay.” E sino ka ba para magdemand sa akin ng 

 

ganoon? Hindi naman ako powerful para dugtungan 

 

iyang buhay mo. Pero naisip ko, paano kung sa 

 

napakaraming pagkakataon, kahit hindi ko alam, 

 

ikaw pala ang dahilan kung bakit pinamanahan ako 

 

ng isang island na worth 200 million? Hay, 

 

dadalhin ka nila sa Maynila para dumaan sa mas 

 

kumplikadong pagsusuring medikal. Nasa akin ang 

 

pitaka mo. Sabi ng mama mo, ako mismo ang 

 

magbigay nito sa iyo paggising mo. Sabi ng mama 

 

mo parehas ka naming hihintaying magising. 

 

Pangako, dadalawin kita sa St. Luke’s. Huwag lang 

 

madalas, ha? Huwag kang demanding. I also have a 

 

life to live on.  Sige ha, padating na ang bruha 

 

ng ten minutes.”

 

 

 

“Ten minutes!” Bumulaga ang malapad na mukha ni 

 

Mitch sa siwang ng pinto.

 

 

 

Kinindatan ko si Jourdan. Pinisil ang palad.

 

 

 

“Sabi saiyo eh, kung fairytale ‘to at ikaw ang 

 

shining armor samantalang ako naman ang so- 

 

much-alike-by-nature-mo na princess, may witch na 

 

tayo! Baliktarin mo lang ang w at siguradong 

 

kilalang kilala siya ng manood ng pelikula 

 

natin.” 

 

 

 

“Nga pala, bakla ako. Pero, hindi ako 

 

crossdresser.”

 

 

 

“I said ten minutes is over!”

 

 

 

“Oo na.Witch.”

 

 

 

“May broom stick ba ako, ha? Meron ba ha? ha?” 

 

Halos dumikit na ang mukha nito sa akin.

 

 

 

“Wala.”

 

 

 

“Wala pala eh.”

 

 

 

“Wala kasi lahat bali pag-ginagamit mo sa 

 

paglipad.”

 

 

 

“Ganon?”

 

 

 

“Ganon.”

 

 

 

Pumasok na ang mga hospital at doktor na 

 

mag-aassist sa pag-airlift.

 

 

 

Paalaman.

 

 

 

Sabi ni Ernesto sa akin: “We’ll keep you posted.”

 

 

 

Sabi ni Aleli: “See us in St. Luke’s when you 

 

have the time.”

 

 

 

Sabi ni Dr. Marcus: “You’ve done so much.”

 

 

 

Sabi ng mama niya:  “Hintayin mo siyang 

 

magising.”

 

 

 

Sabi ni Tita Luz:  “Marami akong ipapaliwanag sa 

 

iyo.”

 

 

 

 Ilaw ng tahanan?

 

 

 

Nasulyapan ko si Jourdan nakangiwi ang bibig sa 

 

nakakabit na intubator habang umaangat ang 

 

helicopter na para bang sinasabi nitong “ayokong 

 

umalis ng Bikol. Ayokong malayo kay Miguel.” 

 

 

 

“Ilusyonada!” Sabay batok sa ulo ko. Si Mitch na 

 

mahilig magbasa ng iniisip ko. Hindi ko pinansin. 

 

Ayokong patunayan sa kanya na tama na naman ang 

 

iniisip niya. Nanatili akong nakatingala habang 

 

papalayo na ang helicopter. 

 

 

 

“Hoy! Ano bang drama mo at nakatangad ka pa 

 

riyan?”

 

 

 

“Naisip ko lang. Ang witch kayang laging 

 

nababalian ng broom stick ay maaring naka- 

 

helicopter?”

 

 

 

“Miguel!!! Grrr…!”

 

 

 

“ O, huwag magagalit. Magmumukha kang bulldog. 

 

Uwi muna ako sa bahay. Kailangan ko rin naman ng 

 

tulog. Like what I said to Jourdan, I have a life 

 

to live on.”

 

 

 

Humahabol pa rin si Mitch para makaganti. Tiyempo 

 

may pumaradang dyip papuntang Concepcion Grande 

 

mabilis akong nakasakay. 

 

 

 

Sa sobrang dami ng pangyayari nang nakaraang araw 

 

ay bahagya akong nagpaubaya sa banayad na ihip ng 

 

hangin. Ipinikit ko ang aking mga ang mata. Bigla 

 

akong naalimpungatan nang marinig ko ang tatlong 

 

babaing nagdidiskusyon tungkol sa 4Ps ni 

 

Pangulong Noynoy at ang nag-aaway na magsyotang 

 

tomboy sa dyip. Lumingon ako bigla sa hulihan. 

 

Dilat na dilat.  Biglang pumasok sa frame ng 

 

aking vision ang mukha ng motorista, si Jourdan 

 

kasunod ang isa pang motorsiklo na ang sakay ay 

 

naglabas ng baril at itinutok sa ginigitgit na 

 

sina Jourdan. Mga militar ang gumigitgit sa 

 

kanila.

 

 

 

Isang putok ang umalingawngaw.

 

 

 

 

 

Wakas

 

(Nasa ibang buhay ang karugtong.)

 

kuwentong alay kay JO BISUNA

SABI NI NIKA SA TELEPONO, “KUYA BUBOY, NAGPAISI 

 

NA SI NANAY”by Buboy Aguay on Sunday, November 4, 2012 at 

 

11:37pm ·

 

Nobyembre 5, 2011

 

 

 

Hanggang ala una nin maagahon an shift ko sa 

 

Sutherland. May duwang bagay na naglalaog sa isip 

 

ko kan maagahon na idto. Kun magpuli ako sa Baao, 

 

kina Nanay Jo, tibaad nakasarado an gate, mayong 

 

magbukas sakuya. Dai kaya ako nagtugon paghali ko 

 

kasuodma na maagahon na an puli ko. kan nakaaging 

 

semana kaya. maski maagahon an puli ko, 

 

nagtuturog nguna ko nin pirang oras sa Nap Room 

 

bago magpuli sa Baao.

 

 

 

Ngunyan, garo igwa akong pagmati na magpuli sa 

 

Baao. 

 

 

 

Pinurbaran kong magpa miss call ki Ira. 

 

Nagbabakasakali akong mata pa siya asin 

 

makapagtugon sa katabang na buksan ako. Kaso, out 

 

of reach an telepono ni Ira asin dai ko aram an 

 

ikaduwa niyang number.

 

 

 

Mayo akong naginibo. Sabi ko sa sadiri ko sa 

 

centro kan Naga na sana ako mapalipas nin 

 

maagahon. Naisip ko, arog kan dati kong gibo kan 

 

college ako, duman ako nagtuturog sa terminal. Ta 

 

tibaad makagibo nin istorya. Mahilig akong 

 

mag-gibo nin istorya kan mga biyahero.

 

 

 

Napaturog akong nanok. Odto na kan magmata ako sa 

 

terminal. Huli ta mayo na akong oras na magpuli 

 

sa Baao ta pag alas singko mabyahe na naman 

 

pabalik sabi ko marhay pang magpa Sutherland na 

 

asin duman na sana ako makarigos asin magbolos.

 

 

 

Calls nin duwang oras. Tapos 15 minutes break. 

 

Nagkapanahon akong mag on nin telepono. Biglang 

 

nag ring.

 

 

 

Mayong pangaran na nagregister sa caller ID.

 

 

 

“Hello. Isay tabi ni?”

 

 

 

“Kuya Buboy, Nika.”

 

 

 

“O, tara Neng? Nag-apod ka?”

 

 

 

” Kuya Buboy, nagpaisi na si Nanay subagong 

 

ramrag.”

 

 

 

“Nagpaising ano?”

 

 

 

” Nagpaisi na si Nanay.”

 

 

 

“Tano, anong pigpaisi? Masain daa siya?”

 

 

 

“Nagpaisi na. Gadan na si Nanay subagong 

 

maagahon.”

 

 

 

Dai ako nakagirong. Nagbukas si ngabil ko. Pero 

 

dai ko nadagos si sasabihon ko. Dai ko aram, garo 

 

nabongog ako. Napatukaw ako duman sa hagyanan kan 

 

sarong kubo kan Sutherland asin sige lkong luha . 

 

Dai ako nakakagirong hasta nadadangog na gayod ni 

 

Nika si hibi ko.

 

 

 

“Oy, Kuya Buboy…ok sana ika?”

 

 

 

“Neng…” Iyo sana nasabi ko. An gabos kong boot 

 

sabihon nalamos sa sakuyang hibi.

 

 

 

“Kuya Buboy, pagkatapos kan shift mo pauli tulos 

 

ika ha?”

 

 

 

“Amo, Neng…si Ira?”

 

 

 

“Pauli na man si Manay Ira galin Manila.”

 

 

 

“Ha? Boot mong sabihon uda si Ira ku magraan si 

 

Nanay?”

 

 

 

“Uda. Ako sana kanamong magngongood a kaiba ni 

 

Nanay a isadi.”

 

 

 

Nagparabolos na naman si luha ko.

 

 

 

“Sige Kuya buboy, sadi na ka pagkatapos ka shift 

 

mo amo?”

 

 

 

“Amo, Neng.”

 

 

 

Ang shift na ito kan bangging ito parehas lang 

 

kan dating mga shift schedule. An pinagkaiba 

 

sana, sige an agi kan mga kitkilat nin pakikiiba 

 

ki Nanay Jo. Pag sobra na an emosyon, papaturuon 

 

ko na sana an luha. Sabi kan TL ko ” O Bernard, 

 

do you have bad call?”

 

 

 

“No.”

 

 

 

“Why are you crying?’

 

 

 

“No, i’m not.”

 

 

 

“Let me barge your call then.”

 

 

 

Nadangog niya, an customer ko sa linya sigeng 

 

ngirit.

 

 

 

“Alright, I thought you’re having a bad call.”

 

 

 

Naka hutad na si Nanay Jo pag-abot kong lontok. 

 

 

 

Kinabit  tolos ako kan mga may pakana kan make up 

 

ni Nanay Jo. 

 

 

 

” O ika daw Boy an mag-judge. Bakong magayonon si 

 

Nanay digdi.” sabi ni Manay Nilda.

 

 

 

Sabi man ni Ira: ” Matibay si Manay Nilda ano 

 

ser, imagine na-capture niya an image ni Nanay. 

 

Saka narestore niya a smile ni Nanay.”

 

 

 

An nagsurunod na mga istorya kun ano-anong 

 

gigibohon pa tanganing magayon an kabaong ni 

 

Nanay. Mayong panahon maghibi. Mayong rason 

 

maghibi.

 

 

 

Pakalihis nin tolong aldaw sana ako nakamati nin 

 

katotoohan. Na mayo na si Nanay. Kan magtukaw ako 

 

duman sa luwas kan entrance door sa may balkon. 

 

duman sa may sadit na hagyanan pasiring sa 

 

garahe.

 

 

 

Pirmi akong nagtutukaw duman. Kan buhay pa si 

 

Nanay Jo, pirmi niya akong sinasabihan pag 

 

nagtutukaw ako duman.

 

 

 

“Aram mo Buboy, pag nagtutukaw ka diyan, pagmati 

 

ko, igwa kang hinahalat na sagkod ngunyan dai pa 

 

nag-aabot.”

 

 

 

Pirmi kong simbag–makusog na harakhatak.

 

 

 

Simbag ko ngunyan, tuninong na pagpabolos nin 

 

luha.

 

 

 

Tapos. Ma ingles si Nanay. ” You know what, the 

 

walls of this house  will always miss your 

 

presence.”

 

 

 

Pirmi ko yan sinisimbag, ” Thank you, Nay for 

 

this second family you allowed me to experience.”

 

 

 

Simbag ko ngunyan. Mayo. sige kong siligopksigok 

 

sa gilid kan hagyan.

 

 

 

Tapos masabi si Nanay Jo, ” Madya na, 

 

magkape-kape raw kita.”  

 

 

 

Pagkaalok niya masunudan na kami sa kusina para 

 

magkape tapos masabi siya” This is life at best 

 

for me, tinanok na batag, kape and yosi.” tapos 

 

ma ngirit siya nin makusog sabay saway sa sadiri 

 

“‘Sssssssh, dai ka magribok ki Ira, ta she had 

 

been asking me to quit smoking lately.”

 

 

 

Makusog na an hibi ko sa may hagyan.   Mayong 

 

nagtitino sakuya. Maliban ki Skai. Nadangog ko si 

 

Skai na nagtaram ki nanay niya.

 

 

 

“Nay, si Tito Buboy o.”

 

 

 

Sabi man ni Nika:

 

 

 

“Bayai sana, namimiss niya  si Mama Jo.”

 

BIKOL HORROR STORY

CAMPOSANTO

by Buboy Aguay on Thursday, November 1, 2012 at 

 

4:48pm ·

 

Nobyembre 1, 1975 3:00 pm

 

 

 

 

 

Siete anyos pa sana ako kaidto. Mayo pa akong 

 

aram manongod sa kamposanto. Basta nananabihan an 

 

kamposanto an parating minalaog sa isip ko, iyo 

 

an mga kakatakotan asin mga gadan.

 

 

 

Minadara an mga tawo nin burak hali sa saindang 

 

mga masitas sa natad. Minsan, maski an mga layas 

 

na burak sa kadootan ginigibong panlaag sa 

 

kamposanto.

 

 

 

Bandang alas tres nin hapon, kinarigos ako ni 

 

Nanay.

 

 

 

Mantang binobolosan ako ni Nanay sabi niya:

 

 

 

“Mag-iba ka sa kamposanto ngunyan. Panahon na 

 

para mahiling mo kun ano an kamposanto.”

 

 

 

“May kabaong duman, Nay?”

 

 

 

“Mayo.”

 

 

 

“May gadan duman, Nay?”

 

 

 

“Mayo. Nasa laog na sinda kan pantyong.”

 

 

 

“Ano, an pantyong Nay?

 

 

 

Binognot ni Nanay an takyag ko, tanganing 

 

makalaog sa kamiseta.

 

 

 

“Kun sain linalaog an kabaong.”

 

 

 

” May asbo duman , Nay?”

 

 

 

Sinokloban ako ni Nanay kan kamiseta tanganing 

 

makalaog sa liog ko an bado.

 

 

 

“Mayo.”

 

 

 

“Aswang?’

 

 

 

“An yaon duman mga tawong masongko sa mga nagadan 

 

na nindang partidaryo.”

 

 

 

Kapot-kapot na ni Nanay an takyag ko palowas sa 

 

harong. Mapoon na kaming lakaw sagkod duman sa 

 

may harong ni Tya Luming na parabolong ta yaon 

 

duman naghahalat an mga traysikel.

 

 

 

Pag-abot sa sentro, dai na pinapadagos an sakayan 

 

pasiring sa San Isidro kun yaon sain an 

 

kamposanto huli ta kadakolon na mga tawo an 

 

pasiring duman asin palowas.

 

 

 

Pagkahiling ko kan kadakol na mga tawo asin 

 

harangkawon sinda, napahangos ako nin halawig.

 

 

 

Nagpondo ngona si Nanay sa may kanto para 

 

magbakal nin mga puting kandila.

 

 

 

” Magkapot ka sana sa takyag ko ta kadakol tawo. 

 

Dai ka magbotas.

 

 

 

An duwang kamot kaya ni Nanay, may kapot nang 

 

kandila asin mga burak.

 

 

 

Kan palaog na kami sa kamposanto, orog na 

 

nagsorosoan an mga tawo. Anas sanag mga piad, 

 

bitis, lobot an nahihiling ko huli ta hababaon pa 

 

ako kadto. Saro sana an nasa isip ko. Dai 

 

magbotas ki Nanay.

 

 

 

Kinosogann ko an kapot sa takyag niya.

 

 

 

Palaog na kami sa hayapit na pwerta kan 

 

kamposanto. An hangos ko dai na nakakaabot sa 

 

tulak, hanggang liog na sana.

 

 

 

Naglalaog sa isip ko, tibaad an kadakol na tawong 

 

ini mga gadan na.

 

 

 

Pakalaog sa kamposanto, luway luway na naghiwas 

 

an mga tawo hasta makaabot kami sa atobangan kan 

 

kapilya. Pagtingag ko ta ihahapot ko ki Nanay kun 

 

tano ta an kapilya mayo nin lanob asin barang 

 

barang sana an altar sa luwas, bigla akong 

 

nakubhanan.

 

 

 

Bago man takyag ni Nanay an sakuyang nakakapotan.

 

 

 

Kundi takyag nin sarong gurang na babayi.

 

 

 

Bigla akong nagbotas.

 

 

 

Dai sana man girong an gurang na babayi asin 

 

nagdagos duman sa gilid kan kapilya.

 

 

 

Nagparakalag-kalag ako asin hinahanap ko si 

 

Nanay.

 

 

 

Nahiling ko an gurang na babayi na pigrarabnot 

 

niya an mga doot sa gilid kan kapilya.

 

 

 

Dai ko pa nahihiling si nanay.

 

 

 

Ibinogtak ko an saro kong moro sa ngoso ko asin 

 

nagpoon na supsopon an moro.

 

 

 

Nagpoon nang maggilid an luha ko.

 

 

 

Nakilingan ko na naman an gurang na babayi. 

 

Kinakalot niya an daga hasta magluwas an 

 

kapidasong semento kun sain nakasorat an pangaran 

 

kan nagadan duman.

 

 

 

Nagpoon nang magtiwi an gabil ko asin 

 

nag-ingos-ingos. Sige an kalag-kalag ko ki Nanay.

 

 

 

Dai ko pa giraray nahihiling si Nanay.

 

 

 

Nalinigan na kan gurang an lapida. Nakasurat an 

 

pangaran na Cresenciana Hugo.

 

 

 

Nagpoon na akong maghibi.  

 

 

 

Naputol si hibion ko kan bigla akong kapotan ni 

 

Nanay sa takyag.

 

 

 

“Demonyado kang aki ka! Sabi ko saimo dai ka 

 

magbotas sa takyag ko ta kadakol tawo!

 

 

 

Kun ano -ano pa an sinabi ni Nanay. Pigsalingoy 

 

ko si gurang sa gilid. Nakahoyom siya. 

 

nagtoingtong  sa lapida na piglinigan niya asin 

 

naghiling sakuya. Mas mahiwas na an hoyom hastang 

 

luway luway siyang  nawara.

 

 

 

Kinabit ako ni Nanay pasiring sa gilid kan 

 

kapilya. Pasiring sa lapida na tiglinigan kan si 

 

gurang!

 

 

 

“Ho! Hona ko dai lamang ini nalinigan ni Tatay 

 

mo, ta sige sana bagang lablab kansuodma. marhay 

 

ta nakdigdi man palan sa kamposanto.”

 

 

 

Nagpoon nang mag laag nin burak si Nanay sa 

 

atobangan kan lapida. Nagsolo nin kandila.

 

 

 

“Digdi piglobong si lola  Insyang mo.”

 

 

 

Dai ko aram kun ano an sasabihon. Boot kong 

 

magtaram. Alagad mayong nagluluwas na boses sa 

 

nguso ko.

 

 

 

Nagpoon nang magramo-ramo si Nanay.

 

 

 

“Requiem  aeternam donais domini….”

 

PARA KI JO BISUNA

KUMUSTA

by Buboy Aguay on Wednesday, October 17, 2012 at 

 

1:36pm ·

 

Last year, Oct. 17, 2011, nag-move na ako ka 

 

Nanay Jo. Sabi ko duman na ngona ako maistar. 

 

Maluyahon na an hawak niya kaidto alagad makusog 

 

pa an pagmangno orog na an paninindogan.

 

 

 

Kan nag-ooroistoryahan kami sa saiyang kwarto 

 

sabi ni Nanay Jo:

 

 

 

“Buboy, kumusta ka na?”

 

 

 

“Marhay man.”

 

 

 

“Kumusta an love life mo?”

 

 

 

Nagparangirit ako. Napangirit man siya. Pugol 

 

sana. Kun dai kaya siya napapadokan, nasasakitan 

 

maghangos. Kaya pugol sana an ngirit. Pero 

 

mahamis an hoyom huli ta nahiling niya akong 

 

magngirit.

 

 

 

” Mayo na Nay. Makulog sa payo an relasyon. Mas 

 

marhay an mayo ta naka pokus sa pagsurat.”

 

 

 

“Dai ka kaiyan magsabi. Tibaad dai mo pa man 

 

talaga nahahanap an para saimo.”

 

 

 

“Nyeh! Nanay, man. Nuarin pa yan maabot? Gusgos 

 

na lamang ko.”

 

 

 

Napangirit naman kaming duwa. Linalamag niya 

 

naman an saiyang hinangos. Dangan kiniblit ako. 

 

Dai pa giraray ako pupundohan hapot manongod kan 

 

lovelife ko.

 

 

 

“Buboy, tano ta nagkahelang ako nin arog kaini?”

 

 

 

Nagtuninong ako. Dai ako nakataram tulos. 

 

Naghiling ngona ako saiya. Mayo na an ngirit sa 

 

saiyang pisngi. May pait an saiyang ngimot. 

 

 

 

Dai ko aram kun pano ko siya sisimbagon. Boot 

 

kong magsabing, ” Sori, Nay, dai taka piggbawalan 

 

magparasigarilyo kaidto.” Alagad, dai man ako 

 

syerto kun iyo idto an rason. Tibaad pagkakan an 

 

dahilan, lifestyle, stress o kadakol pang iba. 

 

Kadakol nagraralaog sa isip ko. Nahiling ko kaya 

 

kun gurano kadakula an lugad sa daghan niya na 

 

dai na mapipila gibo kan Stage 4 Breast Cancer. 

 

Alagad kaipohan kong magsimbag. kun dai,  matagdo 

 

an luha ko.

 

 

 

Naghangos ako nin halawig bago nagtaram.

 

 

 

“An hapot mo Nay, hapot man iyan kan mga 

 

nagkairinot na nagkahelanng nin arog kaiyan. 

 

Tibaad an iba, mas malala pa. Sabi kan mga 

 

Chinese philosophers, an gabos na bagay na 

 

nangyayari may dahilan. Mayo man dapat basolon sa 

 

mga nangyari.”

 

 

 

“Pagal na ako Buboy. Grabe na an namati kong 

 

kulog.”

 

 

 

“Sabi baga Nay ni Manay Angie, kan pigkukulgan 

 

siya mantang nakakulong ‘ sa kulog ako naghuhugot 

 

nin kusog, kun dai ninda ako kulgan nangluluya 

 

ako huli ta mayo man akong mapipilian kun 

 

mangitorogan ako nin ginhawa’.”

 

 

 

” Aram mo, Buboy, si Ira an sakuyang kusog.”

 

 

 

Nagtuninong ako.

 

 

 

Nagtuninong man siya. Nagkikibig kibig an ngabil 

 

siring baga sa mawot magluha. Alagad mayong 

 

nagtagdong luha saiya. Kiniblit ako sa 

 

pagkakahuruhod. Sabi niya:

 

 

 

“Anyway, balik kita duman sa love life mo…”

 

 

 

Naka smile na si nanay pagtingag ko. Ako, sigeng 

 

bolos kan luha. Sigeng bolos kan luha.

 

 

 

Arog na naman ngonyan.

 

PANAMBITAN

PANAMBITAN

 

Nagimatan ku pa an mga anggugurang na gawigawi kan samuyang pamilya puun sa pagpangaki sagkud sa pagpahumali kan gadan.

 

Sa usipun na ini buut kung ihiras saindu an sarung gurang sa samuyang pamilya na igwang mga yawit o panambitan kun may nagagadan.

 

Huli ta kadaklan kan mga partidaryu mi mga tagabukid kun igwang nagagdan sa banwaan ikaduwa o ikatulung banggi puka nasinda nakakapagsungku sa gadan.

 

An mga taga-Cagliliog hapun baga man nagsisinarum na kun minaabut huli ta halawig an saindang binabaklay bagu makaabut sa kun sain igwang lulunadan.

 

Kadaklan sa mga minadalaw sa gadan minadirerecho nguna sa kabaung. Dangan kun napaonrahan na an buut sa paghibi o sa pagingusingus saka pa sana mamimidbiran an mga nasa palibut.

 

Si Mamay Paciano iba man an kaisipan. Pagkababa kaini sa traysikol mangangalagkalag dangan masabi na “Iyu na ‘ni.”

 

Si Nanay man na parating nakatanaw sa tinampu masunsun tulus sa mga makuapu na magbisa sa gurang.

 

Utuduy na si Mamay Paciano pagbisa kamu duman.

 

An inut na magbisa ki Mamay Paciano iyo man inut niyang sasabihan: Marhay an igwang gadan ta dai malalagalag an gurang. Igwang karatula. Tara kun mayu, inda kun manultulan ko pa an harung na ini na Nelia.

 

Si mamay Paciano pagpinadagus mu sa harung masayuma tulus ini asin masabing: Inut an buruhay. Anung gayung kasibutan sa gadan dai man iyan makakahali diyan. Inin mga nagbirilar an tibaad makadurulag na.

 

Mamay Paciano tano man ta magdurulag?

 

Duwang bagay. Basug dangan daug. Madulag na ta kun basug na kan ginulay na langka o nakahigup na nin salabat na may lada. Daug ta kun subagu pa nakatahur diyan sa purutpurut.

 

Ay lilintian, paghuna ku kun anu na naman an saimung inuulay.

 

Nya kasuarin pa sana kamu nakaisi Nieves?

 

Kansuudmang hapun baga kami pakaisi. Ay ta malang si Inay naman kasibutan. Hesus hesus, dagus si panaraysaray pinatus tulus sa katsa si mga badu ta mapasiring daa digdi sa Calabanga.

 

Sabi ku, taranungaran man si Inay, huu! Sa aga pa an masunud na lansa hali sa Daligan.

 

Agawun ku baya an tataramun mu Nieves kun siring ngunyan pa sana kamu abut digdi?

 

Dai pa sana nahaluy Mamay Paciano ta malang karakanan na gayu nin pamanggi an naabut mi. Ay lilintian garu na kami mga dalaw na pakakanun pakabugtak kan si mga daradara pagkakan tulus an binakita.

 

Napan’u? Harayo na palan an Cagliliog sa Daligan ta mala iyan, nainut pa kamu sakuya.

 

Inda Mamay Paciano kun isay naman na polano an may gibu kaiyan ta nagrayi an cagliliog sa daligan.

 

Ngirisihan.

 

Dapat ngani nainut kas’muya May ta turulu na an bitis mu!

 

Ngirisihan.

 

Nya mairutirut daw aku digdi sa libud ta kun dai aku mqgrani dai man ini mabirisa sakuya.

 

Tapus. Pumakarhay.

 

Mamay Paciano madya na ta magpamanggi ka nguna.

 

Ini ngunang iba dangan an sadiri.

 

Tarapus nang magpamanggi iyan. Subagu pa.

 

Mapasiring na sana aku diyan Nelia.

 

Sairisay an mga aking ini.

 

Mga aki baga iyan ni Sita ini mga aki ni Salome.

 

Salome ni Yabo?

 

Iyu tabi May.

 

Lilibutun niya an mga tawu sa libud puun sa mga naghahrampangan sa inuman sa mga nagsusurugal mga naguutuisturya asin mga nagkakarakan.

 

Hain si dyunyur mu Nelia?

 

Yaun pa sa Naga Mamay Paciano ta nagdadagus idtusa paarkilahan na harung. Semanahan an puli kaidtu.

 

Nya nakaisi na?

 

Iyu na ta ugali kan aking idtu na maghapit ki apu niya dangan magpasiring sa Naga. Nautsan si Apa yaun pa si Dyunyur.

 

Kulibat ku palan napasabihan na si mga Nasa Tierra Nevada saka si mga taga Bulawbalite?

 

Haputa daw si Manay Nieves ta iyu bagang tinugun na maghapit duman. Huu! Manay Nieves!

 

Ay anu an na kasibutan? Hadaw m

Igwang barangaun na kayamanan?

 

Uya naghahaput si Mamay Paciano kun nakaisi na an mga taga Tieirra saka Bulaw

 

Ay inda. Dai lamang akon pagkaaram.

 

Sabi ni Milagros ika an tinugun na magpaisi duman?

 

Panu man an pagsabi sakuya kan Milagros man na an utuduy ngani duman sa pampang pagdaung kan samuyang lansa nagbubulunh jin sira. Kasuranihan ko saka pa sana nagsabing tigbak si Pay dandoy! Huu!huu! Suba ka kayan trabahung iyan. Ahahay burayniina niya kun dai ku palan dinuluk an demunyada dai lamang makaisip an dusta na magpaisi . Hamlang sana iyan. Kasusarung aldaw pa palan nagpatugun ini si Nelia ki Milagros.

 

Kawasang nagkanagbuan na gayu kami sa simbahan ta mapaguhit kan si aking nabarusan na ngunyan pa sana ikakasal. Nagngunguynguyan kami duman sa upisina kan parukya kan maaraman dangan nagsabi siya na sana an mapaisi sa mga taga Daligan asin tugunun kang gayu na pagbalyu nindi maghapit ka sa bulaw saka sa tierra tanganing mapaisi man sinda remedios.

 

Ay nagkahinama na dai lamng bagang gilagila an demunyada. Maski baga su magsabing ay manay nieves nagparakurahaw ako sa pangoang tibaad lamang madanyog nindu na tigbak na si apu niya mayu ta an haput baga sakuya pakahiling. Aw Manay Nieves ngunyan ka na maduman? Huu! Burayniina niya marhay pa ining dzge ta nakakastanh paisi dawa nagkukurukutue si radyu.

 

Agawun ku baya an usipun mu Nieves, nya pan u palan an mga idtu makakaisi kun maski ika dai na man nakahapit duman sa bulaw saka sa tierra.

 

An nakahutad iyu an magpaising bangkay na siya. Nya madagus daw nguna ako digdi sa libud ta subagu pa aku kinakayab ni Alberto.

 

Tibaad an mamun man an nagkakayab saimu?

 

Igwa akun balun na mamun. Huu! Ay lilintian, dakul ni hu kamu urubus na aku igwa pang tada. Mailamtilam kamu sakuya kaini.

 

Digdiha na an May ta inaan ta na yan balun mu?

 

Hari daw ku pagrangaha Nieves. Tara kun mapasala!

 

Mapadagus an gurang sa paglibut sa mga tiripuntipun kan mga tawu mantang kun baku si May Nelia an magsunud digdi si Manay Nieves.

 

Magkakan ka na nguna May?

 

Atyan pa aku makakan. Pinalud palan nindu si dakulaun na mangga digdi Nelia. Iyu kuta idtu an sakuyang tandaanan kun minadigdi ta iyu sana idtu an pinakamarambung na mangga digdi sa baryo nindu.

 

Kawasang pisparakaistaran nin mga sirum.

 

Tutuung an mahamis pagtatangahun.

 

Dai na man idtu nagbubunga nin arug kan si dati na purungut. Mamiramira na sana baga asin nagparakasaradit an bunga nagu pang tarakdag.

 

Dawa kadikit minabunga nakakapahinug pa man Nelia.

 

Iyu pa man mamay paciano kun igwang maulyas sa baribad kan mga aki.

 

Talagang an mahamis na bunga binabaribad minsan hilaw pa. Napan ung pagpalud an ikinagadan kan si kahuy?

 

Kan ipinagbabadus ku inin kangudhan iyun nagin silut kan si parasantigwar. Kawasang ginibu daang istaran an mangga nin si mga tagulipdan asin mga tawuhan na iyung nakakagsugut sa aki.

Kaya tangani sanang mawara an sarahutan kun madayaan an sakuyang ipinagbabadus pinapalud nang dagus ni Bernardo.

 

Napasain si tablun kaidtu?

 

Pagkapiradaso bagan lampas tawu an sukol kan si mga darakulang sanga ulay kan si parasantigwar darhun duman sa natad ninda ta igwa pang natatadang orasyon sa pagpahumali kan mga tagulipdan.

 

Kadakul nagburulig kadtu kun dakula na an hawak kan si kahoy.

 

Ipinaatung sa pasakil Mamay asin si parasantigwar na sana an nagsapud duman sa tungud ninda.

 

Kahirahirak na gurang.

 

Anu tabi Mamay?

 

Dai na akun tandaanan tibaad kun magpasiring aku digdi makaabut man aku sa impyerno arug ni Sista.

 

Ipaghaputhaput na sana ta gabus man na mahahaputa harus kasumpay kan pusud.

 

Nya aku malaug na ta garu naubus ku na man na masirni an mga nasa luwas.

 

Digdi ka na tabi magagi sa mayor na puerta Mamay ta madugi diyan sa likudan gibu kainin mga parahugas.

 

Digdi na aku. An dugi dai pa man gayud ikatalbong kan sakuyang bitis. Iyan nganing naghihigda bilug gayud nin pagkabuhay sa uma nagkamuru an bitis.

 

Huu. Manoy Paciano. Yaun ka palan?

 

Subagu pa aku kundi sanang napagparakabaragat aku kaining mga uruyan sa luwas. Despensare na sana aku, siisay ka ngani?

 

Ay uhu di, talagang naggugurang na man. Si Abel aku. Agum ni dicto.

 

Ay lilintian, iyu. Kairiba ka sa pagbasa nin pasyon kan sarung taun!

 

Iyung gayu ka. Ay num, tanda pa man palan.

 

Hain si Dicto?

 

Utu duman sa harung ta makukulug daa an hawak. Huu, manuy maghapun naman sa uma. Maghapun naman sa uma. Isay man kaya an aasahan inin mga aki kadikit sanang turutabtab girilid pahingalu. Kun dai magdalhug sa uma si Dicto mayu dai matatapus an tarukan. Kaya utuduy amay pa higda na.

 

Paghuna ku daa dai naman nakadakit si Dicto ta kun masugutan naman nin tabili asin aswang sa dalan. Uy Nelia pinadakuaan nindu inin harung?

 

Hmm, dai tabi May pinalaglagko baga si sarung kuwarto tanganing maghiwashiwas inin huhutadan.

 

Anu daw inin istorya kan tawu anu abel?

 

Umpu?

 

Kun buhay pa nagparakapiut sa tius kun tigbak na nagparakapiut man giraray sa kaban. Daing padumanan.

 

Sibut manuy an pobre. Sibut an pobre.

 

Saru pa kun buhay nagparakasikrap sa diklum kun tigbak na sa subrang liwanag nagparakapirung.

 

Dai man kitang maginibu kun dai nang pagmati an hawak dawa sain butungun mauyun ta mauyun.

 

Tibaad iyu iyan rason kun tanu ta magabat an hawak kan tigbak. Tibaad pa sana.

 

Mabuhat ini sa pagkakatukaw dangan malakad nin pira pasiring sa napapatintihan na kabaung.

 

Otsenta y siete palan si Dandoy.

 

Dangan tutuyawun kan gurang an mga nakapalibut na korona, mga burak na ruluyus mga tagdu nin kandila, mga ilaw na subra kaliwanag tamanyo kan kabaong pati an presyo kaini ihahapot. Dangan tutuyawun an nasusulut na pantalun asin an puting barong. Kun an gabos natuyaw na saka pa sana kaini mananagbuan an lalahugun kan gadan dangan makagsing ini nin makusug.

 

Aww!!!

 

Tulung makusug na kagsing na siring sana kaiyan an tanug.

 

Gabu na labut sa lanub kan harung mahihiling an mga nagsisirip na mga mata mantang nakasirip man si Mamay Paciano sa kabaung.

 

Dangan irarayu ini sa kabaung sa tukawan ini tuninung na nagun pabulus nin luha asin nagun sabing abaanang pagkabuhay ta ni…abaanang pagkabuhay ta ni…abaanang pagkabuhay ta ni..

 

FIN

SARUNGBANGGI

SARUNGBANGGI

 

Nagsadiring lukot an banig kan bangging idtu. Nakilaghanan aku kan malulun kan banig ansadiri guminilid ini diman sa kantu kan sarung harigi asin isinuksuk duman an sadiri sirin baga sa pagimut. Dangan igwang muru na nagpapasabut sa bintana na nagun paypay.

 

Ulay kan muru sa bintana

 

Dai mu pa nahihiling an sakuyang anino siring sa dako pa man nasisilag an saimung kalag.

 

Kun siring , tanu ta minalangkaba an saimung tingug sa mga gira kan sakuyang kaniguan na bintana?

 

Buut ku sanang ipasabut saimu na sinusulan ku jin kandila an ibabakan ladawan asin duman sa mga mauuring na lawug kan santu hahapihapun ku an saimung lawug ta tibaad minsan dai sinda magsimbag mauringan aku kan saindang alpug asin duman garu aku kagdaug na minalayug huli ta nakaptan ta ka kinsan an ariw mu sana.

 

Dangan masimbag man aku sa bintana siring baga sa minaulay sa durus daing ibang makakasabut kan sakuyang pasabut kundi ikang sa balyu kan bintana nagtutumuy na magutidan an sakuyang daghan sa pagmaw kun ngaya dai malamus sa ugma.

 

Alagad sabi mu.

 

Haliput an mga balagun na suminakat sa niyug na ladu. Lahus sa panahun an pagguno huli ta an lukad malangtu asin kun sanpaagi nin palaw mabugnut an bunut mahihiling mu an tulung mata kan tibuul nakaturuhuk sa mga habung mamansayan na iyung dinudulag kaya naggugukup na iyung sinasaray kaya minaruab parayu.

 

Magkabaing palan an satuyang pagmati. Tada na man aku nin mga paghuyabit sa balagun asin kan maladu an niyug na buut kun palayaun asin iguta sa kun anu man an daing natuk sa kinaban ku luminahus ini sa panahun asin nagpaanud aku sa kun anu man katuninungan sa laug kan bunut asin nagtalubu sa sakuyang sadiri an sakuyang ikaduwa nagpapanu sa kun anu an dai pa sin duman sa mata kan tibuul ipinangaki an sarung tinanum na dai na mahihilum.

 

Nahiling ku an tinanum mu asin puun kan siring na barang naglalangkaba aku na kun dumurus an inut na dahun pumaypay sakuya asin dawa daing tigug an durus maihinghing mung buut mu akung magrani.

 

Dangan bubutungun ku an mga tangil sa bintana asin an mga lanub kaini bagu pa ika makasakat duman asin magin kamut an saimung muru dangan takmaun aku asin dagus nang dai makadulqg.

 

Tuninung an nagsurunud na mga banggi alagad purisaw an bintana. Igwang sarung kabtang sa sakuya an nagdadagkang bumukas duman asin tumagbang dai takut sa tibaad nin maraot.

 

Iarualdaw kun minabukas aku nin bintana hinahanap ku duman an kaligak mung muru asin minapaun aku sa durus nin mga ulud asin mga banwit na dai nagkakanagbuan ta tibaad totoo duman saimung nguso asin mandahan mu naman an mutu na magpasabut nin mga baleteng kinanapan kan mga balagun.

 

Ulsip mu saung kinaban aku asin dai man nagpupundo sa talido g alagad hilom.

 

Ika sarung gapung ibinaribad sa durus asin nagmakut nin dai mabilang na gapugapu sagkud na mabilug an saimung kinaban.

 

Duman nakakapagbuut an mga tubig kun nuarin o sain mahapun siring sa gamgam na daing hinimung tataghan asin an hinahapunana daing ina kundi an pauingalo. Duman sa planeta mu an mga sira nakakalupad asin nalilibot ninda an kadagaan dangan naghihiluno sinda duman sa ibabaw kan mga gapu na nagdukot saimu. Magkakaigwa nin halabang ikug an mga sira paghurus kan kublit asin kiskis dangan mamumurak nin daing kabarang sagayun an mga ngipun ninda. An saindang mga burak matingkalag sa duwang saldang na nagririgodon sa saimung kalangitan dangan mangangadyi sinda ni pag uran. Itutugut kan mga diyo an saring na pamibi dangan itatagiti an mga sabu paghugpa kan mga ini sa mga gapu kun sain winalat kan mga sira an saindang daan na mga kiskis asin kublit mabubuhay ini sa mga gapu asin duman makukua ninda an mga pangiturugan na dai maikarsel kan sinda kasabay pa sa paglayug sa mga rona kan daga.magkakabubun an mga langtad kan saimung kinaban asin hali diman magbuburabud an saimung lalawgun gabus sinda mag uusip na buut mu akung mamidbiran.

 

Lilihipun ku an mga tugsaran asin libud kan sakuyang rugaring asin hahanapun ku an pag ayakat kan mga maanab sa daga asin an mga ansyas nin mga parasalakat tanganing ipahiling sakuya an ladawan kan peligro na padagusun an an kun anu man an mawuy mung pagbuksan sa langag na dai mayung pinalad na bisita.

 

Kan inut kang magdalhug asin natanaw ku sa bintana an mga gira kan balagun na kuminanap sa mga pusug na langyug dai ku tulus nasabutan an mga senyales kan ugma sa mga inabut kan balagun mu kaya huri na kan masabutan ku na dai ka sana nagkanap duman nagwalat ka pa nin mga lugad duman asin an mga lugad na idtu hinagban mu kan magtalikud an mga santu sa kapilyang inaataman sa mga puro kan daga.

 

Duman nagburabud an mga katuninungan kan sakuyang banggi.

 

Hinanap taka sa mga sakniban kan banig sa mga bugkus kan muskitero asin sa mga pamitisan kan tamung. Kada tatang nagbubukas winawalatan ko nin liyabe ta tibaad umabut ka sa mga kamatangaan kan sakuyang pagkananuk maaraman mu lamang na igwa akung tagamang silot saimu na abrihan an mga tata na igwang pagtumang an mga seradura.

 

Kanigoan na pqghalat. Kanigoan na pasabot. Kanigian na balagun. Kaniguan na pasabud. Kaniguan na mayu. Kaniguan na mga kadaihan.

 

Diputa.

 

Panduwang pagpuli saka ku sana naibuntog an sakuyang lalawgun sa mga bubun kun sain iginurit kan mga aripapu an saimung lawug asin duman ku man nahiling kun panu ka luwayluway na nagpakasadit sa mga burabud kan gapu mantang aku nagiging danaw na dai mu maladupladup kun sain paghali an rarum. Sagkud na buutun mu na dai na mahiling kun arin sa lawas kan ubig an hali sa burabud asin kun arin an dati nang ituun.

 

Kaniguan na mga katujinungan an nagsurunud. Kaniguan na mga pag ansyas. Kaniguan na kanugun. Kaniguan takot.

 

Marhay ngani kan sarungbanggi. Marhay ngani kan sarungbanggi. Dawa nagbiklar na an banig nin haluy mayu dai ng minadupa duman huli ta mayu an kagharung kan mga puso . Utuduy sinda nagpupuka sa gilid kan emily theater.

 

Nag uran kan bangging idtu. Nag uran.

 

HALAMBO NA AN DOOT

HALAMBO NA AN MGA DUUT SA DALAN PAPULI

 

Nay! Nay! Nay! Makikidagus man tabi.

 

Sakuya naghahali an tingog alagad igwa akung pagmati na hali pa man an boses sa sarung harayung memorya.

 

Saguli 1980 siring sa nakagawian yaun aku sa codong nagbabakasyon. Sarung banggi nagimata aku huli sa maluway na apud hali sa luwas.

 

Nay makidagos man tabi kami.

 

Dai tulus nagsulu nin ilawan si lola sima. Binukasan an tata asin pinadagus an anum na mga tawu.

 

Nagkarakan na kamu? Haput ni lola.

 

Iyu na tabi Nay. Dai na tabi kamu magsibut. Mapahingalu na sana tabi kami asin mga pag-iriba.magpahingalu na tabi kamu nay.

 

Harayu na an 1980. Ngunyan 1995 na saguli ako man asin an lima ku pang pag iriba an nag aapud sa sarong sadit na harung.

 

Nagbukas nin kadikit an bintana dangan aroatyan nadangog kong may naghuhubad kan gakut sa tata.

 

Nakadagus kami. Sarung maniwang na babayi an nagpadagus samuya asin nahiling ko sa may hagyan pasakat an limang pades nin darakulang mata kan mag aki.

 

Nagkakan na tabi kamu? Haput kan si babayi.

 

Nagirumduman ku si lola sima.

 

Nakasimbag tulus si ka tuying.

 

Dai pa tabi nay alagad igwa pa kaming tada sa pangudtuhan kasubagu. Iyu na sana an samuyang papamanggihan. Kamu tabi nay nagpamanggi na.

 

Dai naggirong si nay saling. Nakamasid man girarayan mga aki. Inda kun tanu ta darakula an mga mata ninda sa sakuyang paghiling.

 

Sinenyasan ni ka Lisa si ka unying matang tinutukdo kaini sa paagi kan nguso an malinig na kaldero.

Dagus na nagkuang mga pinggan na losa si ka magda asin binaranga sa anum na plato an bahaw na malutu.

 

Pakakana na tabi kaining bahaw an mga aki mu nay. Sabi ni ka tuying.

 

Pasensya na kamu tibaad urug na kaipuhan nindu an pagkakan.

 

Igwa pa man tada sa kaldero nay.

 

Pagkaduhol ni nay kan pagkakan kasibot an mga aki na ngahurungit nin bahaw maski daing panira. Narisa kong garu hidaw nin marhay an mga ini sa umuy.

 

Binaranga ni ka magda an natadang malutu kaibahan an tipu. Kinua ko an saru pang pinggan asin dinara ko sa luwas. Naabutan ko sa huruharayung kakahuyan si ka rodel na naka pag pusisyon na kan saiyang parkang duyan siya an taliba. Bantay magdamlag kun igwang kakaibang dalagan an banggi.

 

Naisip ku lugud kun igwang anum na tawu an pinadagus ni lola kadtu buut sabihon pitu sinda gabus asin an saru sainda nakataliba man sa luwas.

 

Anu an kamugtakan mu digdi ka rodel?

 

Tama sana. Kimusta sinda nay saling?

 

Utuduy pinapakakan an mga aki kasabay kan mga pagiriba. Magkakan kana man.

 

Ipalis ku nguna an malutu digdi sa sakuyang pingan nagning madara mu na tabi ini ka noel pagbwelta mo.

 

Dai na. Pagribay na sana nindu ni ka tuying atyan na maagahun. Mabalik na aku sa kubu igwa ka tabing itutugun.

 

Linawun ku sana, 4 an satuyang rp.

 

Iyu.

 

Ipagirimdum mu giraray sa mga pag iriba.

 

Iyu tabi. Anu pa?

 

Mayu na man. Pahingalu na kamu. Urug na ika ka noel.

 

Iyu salamat. Mabeelta na ako.

 

Paduwang bulan na aku digdi sa bukid puun kan maghali aku katapusan kan marso.

 

Haluy na akung aktibista. Nasa atneo pa sana aku lider estudyante na aku sagkud na makagradwar asin magtrabaho sa sarong pribadung kumpanya. Alagad malinaw an mga istruktura kan sosyodad sakuya. Sa huring ed ko kan pebrero nagpahayag na ako sa mga pagiriba na buut kong mag integ ngunyan na saguli. Dai sana ako nagpaaram ka papa maski sa sakuyang trabahu. Alagad sa balyu kan sakuyang agimadmad dai na akungnplanung magbuwelta. Buut ku nang idusay an sakuyang kaudtuhan sa armadong pakikibaka.

 

Nagtuninong na an palibut. Nagkusugvan tanug kan mga duliduli asin bura kan mga pambangging gamgam.

 

Pagkaaga nakapagtutong na nin bagas si ka lisa asin naka labon na nin amires si ka rodel mantang tinutukduan kaini si nay saling kun pano maaraman na dakula na an laman kan amires.

 

Ugali na ni ka rodel an magdara nin maski ano man na maitatanom. Dawa sain siya makaabot nin harong nagtatanom siya asin tinutukduan niya an mga tawwo na magkultibar nin daga. Iyan mga nakali niyang mga amires diyan sa bakilid siya kaiyan an kagtanom siguro mga duwa o tulu g taun na an nakagi. An amires kaya s

Nagu sanang kadagdag dawa dai inaataman, maski magtulpak na an dahon an laman dai nalalapa.

 

Mantang nagtitipon nin pansungo si ka tuying kinakaulay kaini an duwang akin gmatua ni nay saling asin tinutukduan kun tano ta kaipuhan tqbangan si nanay ninda sa mga gibu sa harung.

 

Nay saling si ka noel palan tabi. Bagu ming pagitiba sa iskwad.

 

Inabot n nay saling an palad ko. Makusug si pagkapugul.

 

Mga pirang aldaw kamu digdi hapot ni nay saling

 

Sa minimum sana tabi nay saling. Naghahalat kami nin paabit. Kaibahan sa tuyu mi an matarukan an saindong uma bago maghali. Kan sarong semana pa idto ipinaabot kaya kan huri ming regroup ininot mi na sa lsitahan kan mg agibo an matapos an patatok sa duwang tipong na saindong inuuma bago ini mahuri sa mga ksarabay. Aram mu na man pag nahuhuri an paroy iyog naguging pakinabang man amga rignis kun mainit man iyon nagigin pagkakan kan mga kino.

 

Nagirumduman ko pagkaaga kan magamata alo an mga nagtadaragos sa harung na lola kanya oana man na gibo. Gawainh masa an apud kaini.

 

Saro sa anum na mga tawo an namatahan kon nasa tungod kan bintana sa itaas asin nasa tuba gan nin sarong sadit na mainnilya. Narisa k

Na an saiyang sarinong na butis halipot asin sadit. Nakasalmig siya halipot an buhok na sa hiling ko dai malampas baynte singko an edad.

 

Ka erning an saiyang panisto sakuya. Sabi niya nag eeskwela siya sa up diliman asin mayu na siyang planong tapusun an pag eskwrla ta buut na niya g magsurbi sa masa sa paagi kan pagistarcsa bulid.

 

Si ka erning an nagukdo sakuya manungod sa badil. 13 anyos ako kaidto kan tukduan niya akong magkalas nin kalibte 45 pagnakalas ko na pupuunan na niyang linig ini dangan ibabalik niya an mga kinapas na rte kan badil sa kun sain ko ini ininugtak. Pag nalinigan na niya gabos sak niya ipapaassemble giraray sakuya an badil. Kada lontok iyo idto an gibo mi. Kan nakanuur na akong magkalas nin 45 iyo naman halaba an pinaadalan niya sakuya. M16 daa an apud da badil na idto. Ipinahiling nguna niya sakuya kun pano dangan ako na man sagkud namanudan kk na magkalas asin mag assemble jin m16 arog kan kalibte 45.

 

Pagasinta ssin pagbadil an sunod.

 

Sarung hararum na ulay an integrasyon. Inut kaipuhan isipun kan yunit na nagkakaput saimu kun siisay ka asin anu an ekonomiko saka pulitikal mong kamugtakan kaipuhan man an pagsusog kun igwa kang partidaryung militar kun igwa siyempre aaramun kun igwang rekord nin pagigin kaiwal. Panduwa aaramun siyempre hali sa mga nagrerekomenda kun anu na an mga pag aadal na inagihan tanganingmagingin kun anu na an libel kan saimung pakasabut sa ipinaglalaban na prinsipyo pantulo kun makapasar sa duwang nainot aaramun man kan yunit na responsable sa panahon kan integrasyon na makukua mu an pinakamatanos na eksperyensiya tanganing manudan mu an matanos man na pakipamuhayvsa masa asin an huri sisyertohon na an yunit igwang kakayahan na pangatamanan an saimung salud asin kaipuhan na nagangaipo an masa nin dagdag na mga tawo.

 

Kan magabot an patugon na itinalaan kun nuarin ako malaog asin kun gurano kaminimal an mga gamit na dadarahn asin kun sain ako tatayboon aram ko dagus na ako.

 

An masundo sakuya dai ko pa nahiling asin kaipuhan magbalyu nin probinsya nag uyon sana ako. An tiwala sa organisasyon iyo an inut na nahahaman. Nagbalyu ako nin probinsya nanagbuan ku duman an masundo sakuya na bistado akong marhay asin bugtak man an sakuyang boot saiya maski kadtu ko sana siya nabisto. An kasunod halipot na biyahe asin halawig na paglakaw. Pag abot sa sarong harung sa bukid ulay niya sakuya mabawas pa daa ako nin bagahe asin kun anu man na identidad igwa ako duman ko man iwawalat.

Iwinalat ko duman an pira ko pang tahirt sarung pantalon asin sabi ni ka erning dai ko man daa kaipohan an sapatos kaya iwinalat ko man idto duman.

An nagsunod mas halawig na mga paglakaw inabot tulung aldaw na lakaw asin kun inaabot nin banggi makikidagus sa mga piling harung dangan amay pa lakaw na naman. Kaumahan kagogoonan kadlagan bakilid bulod gabos naagihan. Pakalihis nin tulung aldaw iwinalat ako ni ka erning sa sarung harong. Duman ako nin duwang aldaw kan magbalik si ka erning sabi niya kaipuhan niyang magbalik sabanwa para sa sarung importanteng paabot kaya iwinawalat niya ako ki ka sinong na purusog an hawak hababa mataba asin pilay. Iyo na daa ino an mahatud sakuya. Sa isip ko, mahatud buut sabihun dai pa ako nakakaabot sa kun sain ako maduman. Baklay na naman kami alagad ngunyan orig na masakit ana gihan asin makangangalas marikason maglakaw si ka sinong dai lamang kakundian. Hurihuri ako sa paglakaw. Pakalihis pa nin tulung aldaw nakaabot na kami sa sarung baryu sa kabuludan. Ipinagpabisto ako sa mga tawo. Anas sinda makusug an pagkaabrsa sakuya asin dai maipaliwanag an ugma nin pag ako sakuya duman. Pakakakan nin pangudto naghali na si ka sinong asin ako man kinaulay kan si sarong kasama.

Ma regroup sa atyan igwa pang maabot na mga kasama. Kinumusta ako. Manungud sa paglakaw na halawig. Sabi ko tuud man akong maglakaw.pagkabanggi maynag arabutan. Pabiristo. Asin amay pa nin aga suruwayan na. Kabanga kan gruppng naabotan ko nagsalak duman sa nag abot na grupo kan banggi an kabanga man si sarun grupo nagsalak man duman sa saro. Idtung nawalt iyo an iskwad na iibahan ko. Ako si ka tuying ka rodel ka lisa ka magda asin si ka lando.

 

Igwan sarong pag aadal duman oryentasuon manungod sa siguridad. Kun nagraralakaw pirmi akong tinatahaw kan mga pag iriba. Pirming hinahapot an sakuyang pagmati asin an sakuyang kamugtakan. Kadakul akong nanudan orog na an matanos na pakipamuhayvsa masa. Duman ko nahiling panog an mga teorya naisaspraktika sa pinakasimplen pagbuhay. Masinop an mga tawo igwang pagkukusa mayo nin pagabat sa masa. Ikikaugma pa kan masa kun minaabot an mga kasama. Duman nahiling ko sa asin nasabotankun ano an totoong disiplina nin sarong comrade. Pakalihis nin sarong semana igwang nagdunar nin kabangang sakung bagas. Ako na sana an igwang pinakadikit na bitbit kaya hinapot ako kun kaya ko an kabangang sakung bagas. Tuud man ako sa uma kaya ko. Igwa sanang kadipisilan idtu huli ta kun minabaktas kami sa mahahalnas na lugar inut na kaipuahn isalbar an bags na dai masyang o mabasa. Alagad mantang naghahaloy nagbabawas man an gabat ta duman nagkukua nin konsumoh bagas an iskwad. Pakalihis nin saro pang semana nagkaigwa naman kaming pormal na pag aadal mangungod sa engkwentro. Manungud sa ppensina asin depensiba. Duman ko nahiling an respeto sa buhay kan mga kasama harayong marhay sa kun ano an sinasabi sa mga bareta asin mga pasali. Duman limitaro sana an bala. Kaya kaipuhan gamiton sana kun kinakaipuhan tanganing pumusisyon sa depensiba. Kun malilikayan an engkwentro lilimayan huli ta igwang panahon sa gabos asin igwanh nakatagamang disiplina sa paglaog sa engkwentro na dai pigplano. Asin dawa pigplano an engkwentro kaipuhan dai nin siisay man na masa an malalag sa peligro.

 

Pqgkatapos kan pagaadal,

 

Ka noel, iyo ini an saimong magigin kakambal. Tinawan ninda ako nin m16.

Tatao kang maggamit kaini.

 

Igwa g nagtukdo sakuya kun pano magkalas asin mag asseble asin kun pano magpaputok.

 

Kasabay ka noel kan saimong pagkaaram asin an satuyang inoobserbahan na disiplina mahihilo taan pinakamatanos na paggamit nin badil.

 

Nagirumduman ko si ka erning.

BURAYBUTU

BURAYBUTU

 

Gurang Ente, dai ko na kaya. Nicanor. Diputa ka anu inin ginibu mu sakuya?

 

Nakahuyabit si remedios sa pamayuhan kan katreng bala. Ginagaranot ni garu tabug. Nakabiska sa ibabaw kan higdaan. Igwang tamung na nakasuklub sa mga hita kaini. Sai baba kan katre sa salug na bala man igwang sarung tamung na dumug na nin dugu.

 

Anung klase an kulug na namamati mu remedios. Kaipuhan mung sabihun sakuya an eksaktung namamati mu.

 

Si Gurang ente an solo sanang parabuling sa harayunh baryokan Sulpa, siruma. Puun kan magadab an agum kainin si nana casion– pinaliput na Purificasion, si gurang ente na an nag aku kqn dating trabahu kan agum. Kan inut kahabuhabui ni Gurang ente huli iyung gayu ini an sigeng supla sa agum manungud sa mga saru asin santigwar. An tinutubudan sana kaini iyu an kakayahan kan agum na magin partera. Sa lugar ninda sagkud duman sa kaya pang bagtasun kan buhay pa si tyan casion, gabus siya an nagpaaki. Gabus nin tawu minabisa ki tyang casion bilang paggtaun galang sa sainda ta kun mayu sinda sa lugar na idtu tibaad dakul ng umbuy an dai naimundag o baga man dakul ng ina an nadayaan nin buhay huli sa pangaki.

 

Arug kan subagung hapun na nagbabatyag pa sana aku. Pagmati ku sagkud nuyan nagbabatyag pa nanggayud aku. Umph. Uya na naman. Sabi kan babayi na risang nasasakitan sa pangaki.

 

Buweluhan mu remedios an kulug pagkadus tanganing lumuwas. Mailuwas mu sana an payu kan umbuy makakaginhawa na kita. Ulay man ni Gurang ente. Nadalan niya panu an saiyang agum kun minaaki ini. Sa tulu nindang aki solo sana si tyan casion tinatawan niya sana nin manda an agum kun anu an gigibuhun. Asin tubud si gurang ente sa tibay kan buut kan babayi.

 

Gurang ente kasubagu ku pa ginigibu an sinasabi mu. Pantulung paki mu na ini sakuya. Inut ki rebecca dangan ki cain. Anas ku ginibu an tugun mu kaya ngani madali kung naiaki an duwang iyan. Pero tanu ta ini ikatulu an haluy.

 

Pagmati kaya ni remedios nangangaki na naman suya nin panganay mantang tigduruwang taon sana aman an pagultanan kan tulu niyang pinamanggohan.

 

Nagdadalidaling naglaug si nicanor an agum ni rmdios dara an sarung plangganang mainit na tubig.

 

Siripa daw sa luwas an bulan nicanor. Dali.

 

 

 

Tulus na duminagan si nicanor sa luwas.

 

Palis na sa tanag gurang ente.

 

Nagpilingpiling si gurang ente. Nanudan niya sa agum niya an kadakul na paagi asin paliyun kun panu mapapadali an pag aki. Kun an bulan pasubangon asin panahon man kan pagbatyag mas madali an pagaki huli ta sa pagsubang kan bulanminaabay man daa an pagluwas kan unbuy sa tulak. Alagad siring sa tugun ni tyang casion an pagbatyag dai dapat abutun nin pagpalis kan bulan sa tanga.

 

Ngunyan sana kita nagpaltus sa paabay sa pagsubang kan bulan nicanor.

 

Anu an gigubuhun ta gurang ente.

 

Kumua kang lubid. Dangan itong bangko isakat mi digdi dali.

 

Marikas na naghiru si nicanor.

 

Remedios papayukawun mi ika sa bangku alagad ibibitay ta an saimung kamut sa ka aan kan harong. Duman ka maghigit nin pwersa.

 

Tanu? Tanu anung nangyayari,

 

Palis na an bulan sa tanga. Pababa na ini. Dai ta napaluwas an aki mu sa pasubang. Sikapun tang magpaabay sa paghulog kan bulan .Kaya sa itaas mi ika iphpusisyon.

 

An aki ko gurang ente. Tibaad kun anu na an nagyayari sa aki ko.

 

Dai ka maghadit. Dai maaanu an aki mu.

 

Marikas na nakabalik si nicanor.Uya an an bangko saka an lubid.

 

Matarum na an hiling ni remedios ki nicanor.mantang nagbabalyu ini sa bangko tinatabuga kaini an agum.

 

Diputa ka nicanor. Inda kun makadurugdurug ka pa sakuyang demunyado ka. Hilnga inin gibu mu sakuya.

 

Remedios man, damay man baga kita. Nasasakitan man aku na nahihiling ta kang siring.

 

Ang kulug. Demonyo ka. An kulug namamati mu? Kamung mga lalaki dapat saindo bugkusan an pisot pag nag aaki an agum nindu tanganing pag purus kan kulug bubugnuton man kan agum an lubid. Dungan sa siram dungan man sa sakit.

 

Kan buhay pa si tyang casion igwa na ining pinaaki nin matanga asin an pagbatyag panahon na gayu na palis na sa tanga an bulan. Igwang paliyun si tyang casion sa siring na bagay. Bagu siya nakaabut sa papaakiun na badus naghagad nguna ini nin takal duman sa mga paralahud. Ulay ni tiyan casion guranu man katagas an tibulaka o bingkay kan takal pag pinatuninong mu ini sa plangganang may tubig mabuka ini asin iluluwas kaini an garu dilang bitis. An pinapangaki kaya daa nin lahus sa matanga kadaklan suwi asin bitis an minainot. Duman naisipqn ni Gurang ente an adal na natungkusan hali sa agum.

 

Ramon dumalagan kang madali sa baybayun. Pagkalot sa baybayun nin bugitis o punaw dali.

 

Panu. Tanu.

 

May mga labut labut sa baybayon sigurado may punaw iyan o bugitis.

 

Duminalagan si ramon.

Si remedios man binibitay na ni gurang ente.

Dai pa duwang minuti yaun na si nicanor.

 

Uya nakakua akung sarung punaw.

 

Aanuhun an punaw na iyan. Haput ni remedios.

 

Dai na naggirug si gurang ente.

Isinud an punaw sa nagbubulus na dugu asin tubig sa pwerta ni remedios asin kan mauturuan ini itinao giraray ki nicanor.

Ibugtak mo sa plangga ang may tubig an punaw dali.

 

Uya na an punanw sa planaggana.

 

Ilaag mu diyan sasirung kan bangko sa tungud ni remedios. Dangan duman ka sa likudan niya arug kasubagu itulud mu an aki pagkadus ni remedios. Sarabay kita ha.

 

Nagpupusisyun si nicanzor sa likod ni remedios nagpuun na naman na nagraburab an babayi.

 

Burayniinamu nicanor. Lintian. Huri na niyo. Huri na ni! Tandaan mu iyan.

 

Remedios man.

 

Remedios man. Kun itakud ku baga ining pising ini sa bayag mu iyu mung nakaua.

 

Nya remedios pugul kan hinagus. Sige tipuna an kusug mu diyan , halat nguna. Paagihun mu an masurunud na purus. Tiusun mu nguna an kulog dai mu pagsabayan nin kususg ta dugay na.

 

Hinihiling ni guran gente an punaw. Nagpupuon na ining maghiro. Nakaduwang purus na man su remedios.

 

Nahiling ni gurang ente nagluwas na an dila dila kan punaw hali sa matagas kaining tibulaka.

 

Sa sunud na putus remedios. Durungan kita. Nicanor. Halatun nindu an senyas ko.

 

Uya na. Nagpupurus na naman.

 

 

Halat. Remedios. Dai pa. Phgul. Pugul.

 

Umphhh. Ummph.

 

Pugul.. Yan sige. Puwersa! Kusug. Kadus!

 

Ahhh. Umphh. Nicanor. Diputa kaaaa.

 

Sige remedios. Nahihiling ku na an bumbunan kan aki. Dai mu pag uli. Sige pa. Kayahun mu.

 

Dai ko na kaya.

 

Kan buminutas nin kusug si remedios. Nagpilingpiling naman an gurang.

 

Uminuli an payu. Utruhun tasa subud na purus.

 

Dai ku na kaya. Dai ku na kaya.

Naghihibi na si remedios. Garu ini madidismayu.

 

Kaya mu yan.

 

Dai ku na kaya. Umph uya na an purus.

 

Sige. Bwelio.

 

Umph.

 

Halat. Remedios.

 

Ahhhh. Dai ko na kaya.

 

Nangrulungsi si Gurang ente.sa huring kadus kaya ni remedios mayu nang nagluwas na tubig. Purung dugu na an nagluluwas. Narumduman niya an tugun ni tyang kasyun sagkud na igwa pang natural na pampahalnas sa pwerta na ilinuluwas an babayi mailuluwas pa an aki alagad kun purung dugu na, an dugu mapulot asin madaling maalang masakit na iluwas an aki pag siring. Asin kun mangyari tibaad ikagadan kan mag ina. Alagad dai nagparisa si gurang ente sa mag agum na naghahadit man siya. Pinugulan niyaan nnerbiyos.

 

Luwas nicanor. Dumuna ka sa kabatagan. Pumutol ka duman nin sarung batag na daing pusio. Kaipuhan sarung tigbas maputol mo an batag.

 

Ikurahaw mu sakuya kun naputol na.

 

Buwelo kita. Remedios. Kun dai ta pa ini magibu nunyan. Magagadan an aki mu sa tulak.

 

Dai.

 

Naputol ko na gurang ente.

 

Dangan duminagan ini sa hatung.

 

Duman ka sana abangan mong umulwat sa tahaw an lanubo. Pag uminulwat na sarung gurut anlaba bugnutin mu kan kamut mu asin idaga mu digdi. Buminirik naman an lalaki.

 

Daiini nanudan ni gurang ente sa agum. Hali an paliyun na ini sa saiyang ama na nakapag istorya kan sakit na inagihan kan ina ni gurang ente kan ipangaki ini. Kun an inang nagbabatyag nasasakitan iluwas an aking lalaki lanubu kan batag an pinuputol. An lanubong ini simbolo kan pisot pisot kan aki.

 

Tipuna an kusug mu remedios.

 

Gurang ente nag uulwat na an lunubu. Kundi haliput pa.

 

Sarung gurut an laba. Halatun mu.

 

Sige remedios palihisa nguna an purus.

 

Uya na an lanubo kan ubud nin batag. Ibugtak mu sa planga a sa sirung kan bangko dangan pumuwesto ka giraray duman sa likudan ni remedios.

 

Tinanaw kan gurang sa bintana a an bulan na pahulig na.

 

Sarung makusug na kadus remedios

Iyan alalay sana.

Sige. Nagluluws na an payu. Sige.

Buwelio tulod nicanor. Ubusan an kusug mu remedios. Ngunyan na! Uya na.

 

Pag ulwat kan payu kan si aki dangandinukot kan gurang an likudan kan aki sabay butung.

 

Dagusdagus na luminuwas an umbuy kasabay kan inulnan kaini.

 

Ngalas ngalas si gurang ente. Huli ta iyo ini an pinakainut na pinaaki niya na magkasabay na nagluwas an inulna saka an aki.

 

Tulus isinuwi an aki asin tinapitapi an lubut asin an likud.

 

Uhaaa. Uhaa..

 

Anung tahuha gurang ente an aki mi.

 

Urug pang nakubhanan si gurang ente.

 

Duwan tawu an aki nindu.

 

Kamabal. Kama al an aki mi.

 

Dai. Duwang tawu.

 

Nahiling ni nicanor. Sa ibaba kan pisot kan aki igwa pang pipi.

 

Tulus na inagaw kan ina an aki oagkatapus na maipamugtak ini ni gurang ente sa ibabaw kan tulak ni remedios.

 

Mapaaram na ako. Maraot an sakuyang pagmati.

 

Garu burat na naglalakw parayu sa madiklum na dalan si gurang ente. Mandikit dikit mapundo ini. Kaput an daghan asin linalamag an hinangos. Sa saiyang mga mata nahiling niya si tyang casion sa inutan kan dalan. Inaapud siya. Nagpapaayuda. Natuka na naman halas si tyang casion.

 

Halat casion. Padiyan na ako.

 

Kinugus ni remedios an aki sa asin inalikbuyan kan lampin sa may pamayuhan.

 

Nakatanaw si nicanor sa paaprayung si gurang ente mantang ang bulan banga na sa pagkqhulog.

 

Ulay n remedios.

 

Aapurun kang abel.

 

Isabel asin alberto. Ika an bagungtao.

 

Nakasirip sa tata an aking si rebeka asin cain. Nagngangalas kan madanhug na duwa an pangaran kan tugang ninda.